"හේ සුදුය, ලස්සනට කුමාරයෙකු මෙන් හැඳ පැළඳ සිටි. එහෙත් ඇඳුම ඇඟ පෙණෙන කෙටි පාරුපනයකි (Robe). ශෘංගාරාත්මක භාව ලක්ෂණයන්ගෙන් පිරුණු මුව ඇත්තේ වෙයි. අතෙහි කඩුව ඇත්තේය. දකුණත වරද මුද්‍රාවෙන් යුක්තයි. ප්‍රඥා නැමති ශක්තිය (භාර්යාව) සිනාමුසු මුහුණින් රාගනිශ්‍රිතව පසකින් සිටිනීය."මංජු ශ්‍රී නම් වූ මහායාන බොධිසත්වයන්ගේ අවතාරයක් වූ "ස්ථිර චක්‍ර" ගෙ හැඩරුව භාරතීය බෞද්ධ ප්‍රතිමා ශිල්පයේ එසේ විස්තර වේ. මෙම ලක්ෂණ සහ අප දැනට "ඉසුරුමුණි පෙම් යුවල" ලෙස හඳුන්වන " ඉසුරුමුණිය" ලෙසින් වරදවා ව්‍යවහාර වන විහාරය අසල පිහිටි කෞතුකාගාරයේ තබා ඇති කැටයමේ ලක්ෂණ සමග බොහෝ දුරට එකඟ වන බව බැලූ බැල්මට පෙනේ. එසේ නම් "ඉසුරුමුණි පෙම් යුවල", මංජු ශ්‍රී බෝධිසත්වයන්ගේ "ස්ථිර චක්‍ර" අවතාරයද?
මෙම කැටයමින් නිරූපණය වනුයේ මහායාන අෂ්ට මහා බෝධිසත්වයන්ගෙන් කෙනෙකු වන ඥානයට අධිපති මංජු ශ්‍රී බෝධිසත්වයන්ගේ "ස්ථිර චක්‍ර" වේශය බව මහාචාර්ය සෙස්ටියර් (Prof. P.C. Sestieri) මුල් වරට පෙන්වා දී ඇත. පූජ්‍ය කඹුරුපිටියේ වනරතන හිමි, මහාචාර්ය දොහානියන්, මහාචාර්ය චන්ද්‍රා වික්‍රමගමගේ වැනි වියතුන්ද එම මතය සත්‍ය බව පිළිගනී. සාධනමාලා නම් මහායාන කෘතියේ දැක්වෙන ලෙසට මෙම ස්ථිර චක්‍ර වේශයේ සංකේතය කඩුව වන අතර එය වටා රැස් වලල්ලක් යොදා තිබීමෙන් එම කඩුවෙන් නොහොත් ප්‍රඥාවෙන් විහිදෙන ආලෝකයෙන් අවිද්‍යාව නැමැති අන්ධකාරය දුරු කරන බව හැඟවේ.
එහෙත් මෙම මතය දැඩිව විවේචනය කරන මෙරට මහායාන මූර්ති ශිල්පය පිළිබඳව පර්යේෂණ කල විද්වතෙකු වන මහාචාර්ය නන්දසේන මුදියන්සේ මහතා ඉහත සාධනමාලා කෘතියේ දැක්වෙන ලෙසට ස්ථිර චක්‍ර වේශය දරන මංජු ශ්‍රී බෝසතානන් ඔහුගේ එක් අතක කඩුව සහ අනෙක් අතේ 'වරද මුද්‍රාව' දැක්විය යුතු බව පවසයි. එහෙත් ඉසුරුමුණි කැටයමේ වරද මුද්‍රාව එක් අතකින් නොදැක්වෙන අතර කඩුව දැක්වෙන්නේ අනෙක් අතේ නොව උරහිසට පිටුපසින් එහි කොපුව තුල දමා ඇති ලෙසට බවත්, ඒ සමග ඇති රවුම සහ එයින් විහිදෙන ඉරි පලිහක්(Shield) සහ එහි උල් වූ කෙලවරවල් (Pointed edges) බවත් පවසයි.
 |
| කඩුව සහ රැස්වලල්ල |
මාතලේ දිස්ත්‍රික්කයේ ඇලහැරින් හමු වී ඇති අඟල් 2 ක් පමණ උස 4-5 සියවස් වලට අයත් මංජු ශ්‍රී බෝධිසත්ව පිළිමයකද එහි දකුණු අතින් කඩුවක් දරා සිටින ආකාරය නිරූපනය වන බවත්, මංජු ශ්‍රී ලෙස හඳුනාගත් බොහෝ පිළිම වල එසේ දැකිය හැකි බවත් ඒ මහතා පවසයි. එහෙත් එවැනි මංජු ශ්‍රී පිලිරූ වල වමතින් 'ප්‍රඥාපාරමිතා' නම් වූ මහායාන ග්‍රන්ථයේ අත් පිටපත් පෙන්විය යුතු බවට ඉහත සාධනමාලා කෘතියේ විස්තර වන මුත්, මෙම ඇලහැර පිලිමයේ වමත එහි වැලමිටින් නමා ඉඟටිය මත තබා ගෙන ඇත. නන්දසේන මුදියන්සේ මහතාට අනුව එය එම පිළිමය මංජු ශ්‍රී ප්‍රතිමාවක් ලෙස හඳුනාගැනීමට බාධාවක් කරගත යුතු නොවේ. තවද බොහෝ මහායාන බෝධිසත්ව ප්‍රතිමා වල හිස් පලඳනාවේ 'ධ්‍යානි බුදු රුවක්' දැකිය හැකි මුත් ඉසුරුමුණි කැටයමේ එවැන්නක් දක්නට නොමැති බව එය මහායාන බෝධිසත්ව රුවක් නොවන බවට වන ඔහුගේ තර්කය තවත් ශක්තිමත් කරමින් මුදියන්සේ මහතා පෙන්වා දෙයි.
මේ අනුව නන්දසේන මුදියන්සේ මහතාගේ නිගමනය 5 වන සියවසට කාල නිර්ණය කල හැකි මෙම කැටයම, ඒ පිළිබඳව වන ජනප්‍රිය මතයම වන පෙම් යුවලක් නිරූපනය කරන කැටයමක්ය යන්නය. කෙසේ නමුත් සාධනමාලා නම් කෘතිය ඊට පසු කාලීන කෘතියක් බවත් එහි ප්‍රතිමා ලක්ෂණ පිළිබඳව විස්තර වන විකාශනයන් මෙරටට 5 වන සියවස වන විට පැමිණ නොතිබෙන්නට ඇති බවත් ඒ මහතා පවසයි.
පූජ්‍ය කඹුරුපිටියේ වනරතන හිමියන් පවසන්නේ බොහෝ අවස්ථා වලදී සිංහල නිර්මාණ ශිල්පියා භාරත කැටයම් කලාව අකුරටම අනුගමනය නොකල බවත්, අවස්ථානූකූලව සැලකිය යුතු වෙනස්කම් සිය කැටයම් සහ මූර්ති වල සිදු කල බවත්ය. මේ පිළිබඳව උදාහරන බොහෝ ඇති අතර ඉහත විස්තර වූ ඇලහැරින් හමු වූ මංජු ශ්‍රී ප්‍රතිමාවද එයට එක් නිදසුනක් ලෙස ඉදිරිපත් කල හැක. ඒ අනුව "ඉසුරුමුණි පෙම් යුවලින්ද" මංජු ශ්‍රී බෝධිසත්වයන්ගේ ස්ථිර චක්‍ර අවතාරය හෙවත් වේශය සහ ඔහුගේ 'ප්‍රඥා' නමැති 'ශක්තිය' (කාන්තා රූපයෙන්) නිරූපනය වන බවට වන මතය පිළිගැනීමට එවන් සුළු වෙනස් කම් බාධාවක් කර නොගත යුතු බව හැඟේ.
වැලිගලින් නෙලා ඇති මෙම කැටයම ගුප්ත ශෛලයට අනුව නෙලා ඇති බව A.M. හෝකාර්ට්, සෙනරත් පරණවිතාන වැනි වියතුන් පෙන්වා දී ඇත. ඒ අනුව මෙම කැටයම් 5-6 වන සියවස් වලට කාල නිර්ණය කර ඇත. මේ කැටයමින් නිරූපනය වන යුවල පිළිබඳව ඉදිරිපත් වී ඇති වෙනත් මත අතර J.Ph. වෝගල් (J.Ph. Vogel) ඉදිරිපත් කර ඇති යුද සෙබෙලෙකු සිය පෙම්වතිය සමග සිටින කැටයමක්ය යන මතය සඳහා ඔහු පාදක කරගන්නේ පිරිමි රූපයේ පිටුපසින් දැකිය හැකි කඩුව සහ පලිහ වේ. සෙනරත් පරණවිතාන මහතා ඉදිරිපත් කරන සාලිය-අශෝකමාලා යුවල මෙමගින් නිරූපිත බවට වන මතයද මේ වන විටද ජනප්‍රිය මතය වන මුත් එහි එතරම් විදුහුරු බවක් නොපෙනේ. මෙමගින් නිරූපිත ලෙස අප මෙම ලිපියේ මුලින්ම සඳහන් කල බොහෝ දුරට පිළිගත හැකි මතය වන මංජු ශ්‍රී බෝධිසත්වයන්ගේ ස්ථිර චක්‍ර වේශය නිරූපිත පිලි රූ මෙරටින් පමණක් නොව පැරණි භාරතයෙන්ද සුලභව හමු නොවේ. ඒ අතරින් කල්කටාවේ වහ්ගිය සාහිත්‍ය පරිසද් (Vangiya Sahitya Parisat) නම් ස්ථානයෙන් හමු වී ඇති ප්‍රතිමාව එවැනි ස්ථිර චක්‍ර පිලිරුවක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත ( රූපය >) එහි කඩුව නෙළුම් මලක් මත දක්වා ඇති අතර නෙළුමේ දණ්ඩ බෝධිසත්ව රූපයේ වමතින් දරාගෙන සිටි. දකුණු අතින් වරද මුද්‍රාව දක්වා ඇත. ලලිතාසනයෙන් ඉඳගෙන සිටින ඔහුගේ වම් පසින් ඔහුගේ ශක්ති හෙවත් කාන්තා රූපය දක්වා ඇත. අපගේ ඉසුරුමුණි පෙම් යුවල එම ස්ථිර චක්‍ර නම් වූ මංජු ශ්‍රී බෝධිසත්ව අවතාරය අපටම අනන්‍යය වූ ස්වරූපයකින් දේශිය සිංහල කලාකරුවා ඉදිරිපත් කල ආකාරය විය නොහැකිද? කඩුව වටා තිබෙන වලයාකාර නිරූපනය ඉහත ඉන්දීය පිළිමයේ ආකාරයටම නෙළුම් මලක් මත කඩුව දක්වා ඇති ආකාරය විය නොහැකිද? අතීතයේ බොහෝ විට අපි විවිධ රටවලින් විශේෂයෙන්ම ආසන්න භාරත දේශයෙන් බොහෝ දේ ගත් නමුත්, ඒවා අපටම අනන්‍යය ස්වරූපයක් සහිතව ඉදිරිපත් කල බවට මෙය තවත් එක් උදාහරනයක් නොවන්නේද?
මූලාශ්‍ර
- The Indian Buddhist Iconography, Mainly based on The Sadhanamala, and Cognate Tantric texts of Rituals, Bhattacharyya, B. 1958
- Archaeological Department Centenary (1890-1990) Commemorative series, Volume Four, Sculpture, Editor in Chief Pandit Dr. Nandadeva Wijesekera, 1990
- University of Ceylon History of Ceylon Volume 1, Part 1, 1959.
- History and Archaeology of Sri Lanka, Volume II, The Art and Archaeology of Sri Lanka 1, CCF, 2007
- අනුරාධපුර නටබුන්, කඹුරුපිටියේ වනරතන හිමි, 1970
- පැරණි සිංහල ප්‍රතිමා ශිල්පය, නන්දදේව විජේසේකර, 1970
- Mahayana Monuments in Ceylon, Nandasena Mudiyanse, 1967
- ඉසුරුමුණිය, මහාචාර්ය චන්ද්‍රා වික්‍රමගමගේ, 2001
