ශිව දෙවියාගේ ජටාමඩුල්ල හා සමාන රාජවෙශ්‍යභූජංග මණ්ඩපය

"අනතුරුව ඔහු මිහිබට සුධර්මා දිව්‍ය සභාව බඳු වූ, සියලු ලෝකයන්හී සිරිත් එක්තැන් කළාක් වූ, තුන්මහළකින් යුක්ත වූ, විසිතුරු සිතුවමින් අලංකාර කරන ලද, සිත් අලවන වේදිකා සමූහයකින් වටකරන ලද, ගායකාදීන්ට පැතූ සම්පත් ගෙනදෙන, කප්රුක යට කරවන ලද වටිනා අසුනකින් අලංකාර වූ, යුද්ධයෙහිදී සිය බාහු බලයෙන් ලබාගත් ලකඟනගේ නොයෙක් මැණික් වලින් බබලන ඔටුන්න හා සමාන ශිව දෙවියාගේ ජටාමඩුල්ල හා සමාන වූ රජවෙශ්‍යභූජංග නම් රමණීය මණ්ඩපයක් කරවීය." - මහාවංශය 71 වන පරිච්ඡේදය

පළමුවැනි පරාක්‍රමබාහු රජතුමා (ක්‍රි.ව. 1153-1186) පොළොන්නරුවේ ඉදි කල ගොඩනැගිලි පිළිබඳව වූ විස්තරයේදී මහාවංශය එසේ විස්තර කරන ගොඩනැගිල්ල මේ වන විට පරාක්‍රමබාහු මාළිගයෙන් ඊසාන දෙසට වන්නට පිහිටා ඇති ශෛලමය මණ්ඩපය ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. එම නටබුන් ගොඩනැගිල්ල රාජවෙශ්‍යභූජංග මණ්ඩපය ලෙසින් පළමු වරට අනුමාන ලෙසින් හඳුනාගනු ලැබුවේ 1922 වසරේ සිට 1927 දක්වා පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් ධූරය දැරූ A.M. හෝකාර්ට් මහතා විසිනි. පසුව ඒ බව තහවුරු කිරීම සඳහා එම ගොඩනැගිල්ලට පිවිසෙන පඩි පෙලේ දෙවෙනි පඩිපෙළ මුදුනේ ඇති ගල් පුවරුවේ 'රාජවේශ්‍යාභූජඟමණ්ඩපය' ලෙස දොළොස්වන සියවසට අයත් අකුරින් කොටා ඇති බව සොයා ගැනීම උපකාරී විය. 

1932 වසරේ සිට පොළොන්නරුවේ ඇතුළු නුවර පරාක්‍රමබාහු මාළිගය සහ ඒ අවට පිහිටි ගොඩනැගිලි වල සිදු කල කැනීම් වලදී මේ ගල් පුවරුව සොයාගැනිණි. එම කැනීම් වලදි පැහැදිලි වූ තවත් කරුණක් වූවේ වර්තමාන මණ්ඩපය ඉදිකර ඇත්තේ පළමුවන පරාක්‍රමබාහු රජුගේ කාලයේ සිට පැවතෙන ගොඩනැගිලි වල නටබුන් මත බවය. එසේම මෙම ගොඩනැගිල්ලේ ඉහල පස් තට්ටුවේ තිබී හමුවූ 13 වැනි සියවසේ අවසාන කාලයට අයත් චීන කාසි කිහිපයක් නිසාද, වර්තමාන ගොඩනැගිල්ල එම යුගයේ විසූ දෙවැනි පරාක්‍රමබාහු රජුගේ (ක්‍රි.ව. 1236-1270) රාජ්‍ය කාලයේ පශ්චිම භාගයේ, එහි මුල් ස්ථානයේ සිට තරමක් ඈතට වන්නට නැවත ඉදි කර ඇති බව පරණවිතාන මහතා අනුමාන කරයි. මහාවංශය විස්තර කරන ලෙසටද දඹදෙනියේ සිට රාජ්‍ය විචාල දෙවන පරාක්‍රමබාහු රජුගේ සමයේදී ඔහු පුත් සිව්වන විජයබාහු රජු (ක්‍රි.ව. 1270-1272) නටබුන්ව පැවති පොළොන්නරුව පැරණි නගරයේ ගොඩනැගිලි, පොකුණු, වීදි ආදිය පිලිසකර කර " උතුම් පොළොන්නරුව පෙර පැවති සේ" තනවා ඇත. 

මහාවංශයේ මහල් තුනකින් යුක්තව තනා ඇති බව පැවසෙන මෙම මණ්ඩපය එසේ හැඳින්වෙන්නේ ගොඩනැගිල්ලේ පදනම ලෙස යෙදෙන එකිනෙක මත පිහිටි වේදිකා තුන නිසා බව පැහැදිලිය. එම පහලම වේදිකාවේ විවිධ ඉරියව්වෙන් යුත් ඇත් රූපද, එය මත පිහිටි දෙවැනි වේදිකාවේ සිංහ රූපද ඉහලින්ම පිහිටි වේදිකාවේ වාමන රූපද කැටයම් කර ඇත. ගොඩනැගිල්ලේ ගෙබිම මත පේළි සතරකට සිටවූ කැටයම් කළ ගල් කණු 48 ඇති අතර ඒ මත දැවයෙන් කර උළු සෙවිලි කල වහලය තිබෙන්නට ඇත. 

මණ්ඩපයට පිවිසීමට ඇති පියගැට පෙල කොටස් දෙකකට ඉදි කර ඇති අතර එහි  ආරම්භයේ සහ මැදට වන්නට සඳකඩපහණ දෙකක් දක්නට ඇත. මණ්ඩපයට පිවිසෙන ස්ථානයේ ගල් පුවරුවක ඉහත විස්තර වූ සෙල් ලිපිය ඇති අතර එය දෙපස අලංකාර සිංහ රූ දෙකක් දක්නට ඇත. පියගැට පෙලේ කොටස් දෙක දෙපස කැටයම් කල කොරවක්ගල් දෙකක් පිහිටුවා ඇත. මෙහි මැද පිහිටි සඳකඩපහණ නිශ්ශංකමල්ල රජුගේ රාජ සභා මණ්ඩපයේ සිට ගෙනවුත් මෙහි සවි කර ඇත්තේ H.C.P. බෙල් මහතා විසින් බවට විශ්‍රාම ලත් පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තු සේවකයෙකු විසින් පැවසු බවට ජයසිංහ බාලසූරිය මහතා සිය පොළොන්නරුව පිළිබඳව වූ ග්‍රන්ථයක පවසන සඳහන සත්‍යක්ද යන්න තවදුරටත් විමසා බැලිය යුතුය. පරාක්‍රමබාහු රජුගේ ලෙස හඳුනාගන්නා වෙනත් ගොඩනැගිලි අසල ඇති සඳකඩපහණ වල සිංහ රුව දැකිය නොමැති මුත් මෙහි සිංහ රූප දක්නට ලැබීම එම කරුණ සත්‍ය විය හැකියැයි දැක්වීම සඳහා ඒ මහතා උපයෝගී කරගනී. 

'රජ මාළිගාව' ලෙසින් එවකට වැරදියට හඳුනාගෙන තිබූ මෙම මණ්ඩපය පිළිබඳව විස්තරයක් බෙල් සිය 1905 වසර සඳහා වූ පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්ගේ පාලන වාර්තාවේ ඉදිරිපත් කරයි. බෙල්ගේ විස්තරයේ ඉහත සඳකඩපහණ දෙකම මෙම ස්ථානයේ තිබූ බවට විස්තර වන අතර සිංහ රූප සහිත සඳකඩපහණේ විශේෂත්වය පිළිබඳවද ඔහු කරුණු සඳහන් කරයි. එනම් පොළොන්නරු යුගයට අයත් බොහෝ සඳකඩපහණ වල සිංහ රූප නොමැති මුත් මෙම සඳකඩපහණේ සහ හැටදාගෙය ලෙසින් හැඳින්වෙන ගොඩනැගිල්ලේ ඇති සඳකඩපහණ වල සිංහයා දැකිය හැකි වීමය. පහතින්ම ඇති සඳකඩපහණේ සිංහ රූප නොමැති වීම ගැනද සඳහනක් බෙල්ගේ විස්තරයේ අඩංගුය. (මෙම සඳකඩපහණ දෙකෙහිම ගවයා සුපුරුදු පරිදි පොළොන්නරු යුගයට අයත් වෙනත් සඳකඩපහණ වල ලෙසම දැකිය නොහැක.) වසර ගනණාවකට පෙර පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ සේවය කල හෝ එසේ සේවය කල ලෙස පවසන ගැමියන්ගේ 'යාන් හෑලි' සත්‍යය ලෙස සලකා පොත්පත් වල සඳහන් කර ඒවා 'පරම සත්‍යය' ලෙස සමාජගත වූ අවස්ථා මෑත කාලයේද නිබඳව අසන්නට ලැබුණි. ඉහත ජයසිංහ බාලසූරිය මහතා පවසන කරුණද එවන් තවත් එක් ඊණියා ජනප්‍රවාදයක් පමණක්ම බව ඒ අනුව පැහැදිලි වේ.

එවකට සම්පූර්ණයෙන් කඩාවැටීමට ලක්විය හැකි මට්ටමින් කැලෑව වැවි තිබූ මෙහි වැදගත්කම වටහාගත් H.C.P. බෙල් එය මතු දිනක නිසියාකාරව තහවුරු කරන තෙක් ඒ මත සහ වටා පිහිටි අවශේෂ ඉවත් කර ගොඩනැගිල්ල පැහැදිලිව දිස්වන සේ මතු කරගැනීමක් සිදු කරයි. 10 වන සියවසට අයත් බෙහෙවින් ගෙවී ගිය සෙල්ලිපියක කොටසක් හමුවන්නේද මෙම අවස්ථාවේදීය.

කෙසේ නමුත් මෙම මණ්ඩපය පසුව විවිධ කොටස් එකතු කර නිමවූවක් බව තහවුරු වන තවත් සාධකයක්  වනුයේ මෙහි නටබුන් අතර දසවන සහ දොළොස්වන සියවස් වලට අයත් සෙල්ලිපි දෙකක් දක්නට ලැබීමය. මින් එක් ලිපියක් පළමුවන වික්‍රමබාහු රජුගේ (ක්‍රි.ව. 1111-1132) බිසවක වන සුන්දරමහා දේවීය විසින් පිහිටුවා ඇත. මහාවංශයේ විස්තර වන විසිතුරු සිත්තම් හෝ කප්රුක අද දක්නට නොමැති මුත් එම කප්රුක ලෙස අනුමාණ කල හැකි කැටයම් කල ගල් ටැඹක් අටදාගෙය ලෙස හැඳින්වෙන ගොඩනැගිල්ල තුල දක්නට ඇති බව පූජ්‍ය කඹුරුපිටියේ වනරතන හිමියන් සිය 'පොළොන්නරු නටබුන්' නම් වූ කෘතියේ සඳහන් කරයි. මෙහි ඇති කැටයම් කල පුවරුද එම ආකාරයේම මණ්ඩපයක් වූ නිශ්ශංකමල්ල රජුගේ රාජ සභා මණ්ඩපයේ සිට රැගෙන විත් ඇති බවටද අදහස් ඉදිරිපත් වී ඇත. දැනටද එහි ඉතිරි වී ඇති ඇත් සහ සිංහ රූ සහිත කැටයම් පුවරු කිහිපය එම මතය සත්‍යය විය හැකි බවට සාක්ෂ්‍ය සපයයි. (එම කැටයම් පුවරු වල ඡායාරූප මිට පෙර ලිපියක දක්වා ඇත.>>)

මෙම මණ්ඩපය සඳහා ව්‍යවහාර වූ 'රාජවෙශ්‍යභූජංග' යන වදන රජවරුන් උදෙසා භාවිතා වූ විරුද නාමයක් ලෙස හඳුනාගත හැක. පැරකුම්බා සිරිත කාව්‍යයෙහි එන "දින පැරකුම්බුජ රජහිමි රාජවේශ්‍යාබූජංග" යන පද්‍ය කොටසින් එය පැහැදිලි වේ. පොළොන්නරුවේ උප නගරයක්ද රාජවේශීභූජංග පුර ලෙසින් මහාවංශයේ  හඳුන්වා ඇත. මෙවන් ආකාරයේ ගොඩනැගිලි සඳහා සිංහල භාෂාවෙන් ව්‍යවහාර වූ 'වැටුම් මඩුව' යන වදන කව්සිළුමිණ වැනි පැරණි ග්‍රන්ථ වල හමුවේ. එලෙසින් හැඳින්වූවේ රාජ සභාව පවත්වන මණ්ඩපය බව පූජ්‍ය වැලිවිටියේ සොරත හිමියන් පවසයි. 'සිංහ ද්වාර' ලෙස සංස්කෘත සාහිත්‍යයේ රජුගේ රාජ සභාවට පිවිසෙන පිවිසුම හැඳින්වේ. එහෙයින් දෙපස සිංහ රූප දෙකක් සහිත මෙම මණ්ඩපය එසේ හඳුනාගැනීම නිවැරදි බව පරණවිතාන මහතාද පැහැදිලි කරයි.

මූලාශ්‍ර

• History and Archaeology of Sri Lanka, Volume II, The Art and Archaeology of Sri Lanka 1, CCF, 2007
• Archaeological Department Centenary (1890-1990) Commemorative series, Volume Three, Architecture, Editor in Chief Pandit Dr. Nandadeva Wijesekera, 1990
• The Polonnaruva Period, A Special issue of The Ceylon Historical Journal, Edited by S.D. Saparamadu
• University of Ceylon History of Ceylon Volume 1, Part 2, 1960.
• Archaeological Department Centenary (1890-1990) Commemorative series, Volume one, History of the Department of Archaeology, Editor in Chief Pandit Dr. Nandadeva Wijesekera, 1990
• Polonnaruva, Issued by the Archaeological Commissioner, 1970
• The Glory of Ancient Polonnaruva, Jayasinghe Balasooriya, 1999.
• අසිරිමත් පොළොන්නරුව, ආචාර්ය සෙනරත් දිසානායක, 2009
• පුරාවිදු පරියේසණ, සෙනරත් පරණවිතාන, 1972
• Heritage of Rajarata, Chandra Wickramagamage, 2004
• Nicholas C.W. 1963, Historical Topography of Ancient and Medieval Ceylon, Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society, New Series, Volume VI, Special Number.
• Bell H.C.P., 1909, Archaeological Survey of Ceylon, North Central, Central And Northern Provinces, Annual Report 1905
• පොළොන්නරු නටබුන්, කඹුරුපිටියේ වනරතන හිමි, 1962
• ශ්‍රී සුමංගල ශබ්දකොෂය ප්‍රථම භාගය සහ ද්වීතීය භාගය- වැලිවිටියේ සෝරත හිමි, 1999
• කව් සිළුමිණ හෙවත් කුසදාවත, මහාචාර්ය ඇම්. බී ආරියපාල සංස්කරණය, 2012
• මහාවංස 2 වෙළුම, ක්‍රි.ව. 303-1815 මාගධී පෙළ සහ සිංහල අනුවාදය, නව සංස්කාරක චන්ද්‍ර වික්‍රමගමගේ, සිංහල අනුවාදය අරුණ තලගල, 2015
• පැරණි ස්මාරක නාමාවලිය, සංස්කෘතික අමාත්‍යාංශය 1972
• පැරකුම්බා සිරිත, පොදු සංස්කරණය - මහාචාර්ය රෝහිණි පරනවිතාන, 1997
• Polonnaruwa, Medieval Capital of Sri Lanka, Anuradha Seneviratna, 1998