රුහුණේ පැරණි පුදබිම් 3 - යක්ෂ වාසයෙන් භික්ෂු වාසයක් වූ ධූමරක්ඛ පබ්බතය හෙවත් උදුම්බරගිර හෙවත් දිඹුලාගල වනවාසය

තහවුරු කල ප්‍රතිමා ගෘහයක්

ධූමරක්ඛ පර්වතයේ තිඹිරියංගණ විල අසල වෙලඹක වෙසින් ගැවසුන චේතියා නම් යක්ෂණිය අල්වා ගත් පණ්ඩුකාභය කුමරා ඇය මැරීමට තැත් කිරීමේදී "ස්වාමිනි ඔබට රජය ගෙණ දෙමි. මා නොමැරුව මැනැවැයි" කීවාය. ඉන්පසු කුමරු තෙමේ එම වෙලඹ පිට නැග ධූමරක්ඛ පබ්බතයට ගොස් එහි සිව් වසක් විසුවාය. මහාවංශයයේ ධූමරක්ඛ පර්වතය ගැන මුල් වරට සඳහන් වන්නේ එසේය. මහාවංශයේ ටීකාව වන වංසථප්පකාසිනිය පණ්ඩුකාභය පුවත විස්තර කිරීමේදී ධුමරක්ඛ යනු උදුම්බර පබ්බතයයි යන අර්ථය බව විස්තර කරයි. එහිම පසු අවස්ථාවක ලෝවාමහපාය ගැන එන විස්තරයකදී එය අනුරාධපුරයෙන් නවයොදුන් තැන්හී කසුප්තොට සමීපයේ උදුම්බර පබ්බතය මත සිටිනවුන් හටද දර්ශණය වූ බව පවසයි. පසු කාලීන කෘතියක් වන සමන්තකූට වණ්ණනාවේ බුදුන් වහන්සේගේ යක්ෂ දමණය සඳහා මහියංගණයට වැඩි ගමන ගැන විස්තර කිරීමේදි මහියංගණයේ මහා වාලුකා (මහවැලි) ගංගාව අසලට රැස්වූ යක්ෂයන් පැමිණි පෙදෙසක් ලෙසට ඔදුම්බර පර්වතයද සඳහන් කරයි.

තහවුරු කල ප්‍රතිමා ගෘහයක්

සද්ධර්මාලංකාරයේ නන්දිවාණිජ වස්තුවේ එන එක් කතාවකට අනුව එක්තරා දුප්පත් මිනිසෙකු සිය භාර්යාව සමග එක්ව රහතුන්ට දුන් දානයක පින් මහිමයෙන් ලංකාද්වීපයේ දිඹුලාගල සමීපයේ එක් පර්වතය දේවතාවන් වී ඉපදුන බව පවසයි. එහිම එන මේඝවර්ණ වස්තුවේ වෙනත් දුප්පත් මිනිසෙක් සිය භාර්යාව සමග බැලමෙහෙ කොට ලබා ගත් වී වලින් භික්ෂුන්ට දන්දී උදුම්බරගිරි පර්වතයේ භූමාටු දේවතාව ඉපදුන ආකාරය විස්තර කරයි. එකල්හී එම උදුම්බරගිරි පර්වතයේ චන්ද්‍රමුඛී නම් ලෙන මලියදේව මහතෙරුන්වහන්සේ වැඩ සිටි බවද එම කතාවේම සඳහන් වේ. මෙහි උදුම්බරගිරි සහ ධූමරක්ඛ යනු එකම ස්ථානයක් බව පැහැදිලිවම හඳුනාගැනීමට හැකි සදහනක් ඉහත සඳහන් මේඝවර්ණ කතාවම සඳහන් වන පාලි රසවාහිණියෙන් ලැබේ. එහි එන විස්තරයට අනුව දුප්පත් ගැමියා බූමාටු දේවතාවක වී ඉපදෙන ස්ථානය සඳහන් වන්නේ උදුම්බර පබ්බතය ලෙසය. එසේම ආසන්න ධුමරක්ඛ පබ්බතයේ චන්ද්‍රමුඛ ලෙනේ මලියදේව මහරහතන් වහන්සේ වැඩ සිටි බවද පවසයි. මේ අනුව පාලි මූලාශ්‍රයන්ගේ උදුම්බර, ධූමරක්ඛ, ලෙසද සිංහල මූලාශ්‍රයන්ගේ දිඹුලාගල ලෙසද විස්තර වනුයේ එකම ස්ථානයක් බව පැහැදිලිය.

තහවුරු කල ආරාම ගොඩනැගිල්ලක්

නිකාය සංග්‍රහය දක්වන පරිදි පොළොන්නරු යුගයේදී මහා පරාක්‍රමබාහු රජතුමා තුන් නිකාය සමගි කර ශාසන ශුද්ධියක් සිදුකරනුයේ ඖදුම්බර ගිරි ආරණ්‍ය වාසී මහා කාශ්‍යප ස්ථවිර ප්‍රමුඛ නායක හිමිවරුන් මුල් කරගනිමිනි. මහා පරාක්‍රමබාහු රජතුමාගේ ගල්විහාර සෙල් ලිපියෙන් එම පුවත තහවුරු වන අතර එහි උදුම්බරගිරි නිවාසි මහාකාශ්‍යප මහ තෙර ලෙස ඒ හිමියන් හඳුන්වයි. වර්තමානයේ දිඹුලාගල  නාමල් පොකුණ ලෙසින් හැඳින්වෙන කොටසේ ඇති නටබුන් පොළොන්නරු යුගයේ මෙහි ඉදිකල විහාරයේ බවට සැලකිය හැකිය. එම සංඝ පරපුර අවම වශයෙන් දඹදෙනි යුගය දක්වාවත් එහි විසූ බව නිකාය සංග්‍රහයේම තෙවන විජයබාහු යුගයේ දිඹුලාගල වනවාසී මේධංකර මහස්ථවිරයන් එම රජතුමන් විසින් සිදුකල මහා සංගායනාවට සහය වූ බව එන සඳහනින් පැහැදිලි වේ. 

ස්ථූපය

 18 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගයේ පමණ ලියවුන අස්ගිරි තල්පත දක්වන විස්තර වලට අනුව නම් වලගම්බා රජු කල ත්‍රිපිටකය ග්‍රන්ථාරූඩ කිරීමටද ප්‍රධාන වූ කුන්ත ගත්ත තිස්ස මහතෙරුන් දනව් සැරිසරා දිඹුලාගලට වැඩමවා එහි ගිරි ගුහාවක ධ්‍යාන සුවයෙන් සිටින බව  වලගම්බා රජුට සැලව රජු මහ පිරිවර සමග එහි පැමිණ ගිරි ලෙන ඇතුළුව බොහෝ ලෙන් සහ පිරිවෙන් කර්මාන්ත කර ශාසනයට පූජා කල බවට වූ සඳහනක් එයි. එතරම් විශ්වාස කටයුතු මූලාශ්‍රයක් නොවූවද දිඹුලාගල වෙහෙරේ ආරම්භය සිදුවූ කාලය පිළිබඳ වූ මුල්ම සඳහන එයය. කෙසේ නමුත් මේ කඳුවැටිය ආශ්‍රිතව මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති ලෙන් පූජා කිරීම් සම්බන්ධ කෙටි ලිපි වලින් එහි ආරම්භය ක්‍රි.පූ. 3 වන සියවසේ අවසානයට හෝ ක්‍රි.පූ. 2 වන සියවසේ ආරම්භයට පමණ විහිදෙන බව අවිවාදිතවම නිගමනය කල හැක. මුලින් යක්ෂ ගෝත්‍රික ජනතාවගේ නිජබිමක් වූ උදුම්බරගිර භික්ෂුන්ගේ වාසය සඳහා පිරිනැමීම එම කාලයේ සිදුවන්නට ඇත.

* මෙහි එන සියලු ඡායාරූප දැනට නාමල් පොකුණ නමින් හැඳින්වෙන පෙදෙසේ ඇති නටබුන් වල වන අතර දිඹුලාගල විහාර ආරාම වල නටබුන් වැඩි වශයෙන්ම හමුවන්නේ මෙම පෙදෙසින්ය.

නටබුන් වූ ප්‍රතිමා 

 මූලාශ්‍ර

• සන්න සහිත සමන්තකූට වණ්ණනා, වෑගම පියරතන හිමි සංස්කරණය, 2002
• මහාවංශය සිංහල - බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය.
• Mahavamsa The Great Chronicle of Sri Lanka, An Annotated new translation with Prolegomena by Ananda W. P. Guruge, 2005.
• ජාතික උරුමය පණගන්වන ගලේ කෙටූ අකුරු - 1, එල්ලාවල මේධානන්ද හිමි, 2016
• Nicholas C.W. 1963, Historical Topography of Ancient and Medieval Ceylon, Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society, New Series, Volume VI, Special Number. 
• අස්ගිරි තල්පත, සංස්කාරක: මැන්දිස් රෝහණදීර, 1997
• නිකාය සංග්‍රහය, බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය , 1997
• Archaeological survey of Ceylon, Inscriptions of Ceylon Vol VI, Ranawella G.S.,  2007
• සද්ධර්මාලංකාරය, බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය, 1997
• වංසථප්පකාසිනිය, මහාවංශ ටීකාව, අකුරටියේ අමරවංශ නාහිමි සහ හේමචන්ද්‍ර දිසානායක සිංහල අනුවාදය, 2001

ආශ්‍රිත පෙර ලිපි

• රුහුණේ පැරණි පුදබිම් 2 - කොට්ට ඉඹුල්වල පුරාණ රජමහා විහාරය.
• රුහුණේ පැරණි පුදබිම් 1 - යුදඟනා ස්තූපය, පැරකුම් රජු ඉදිකල රත්නාවලි චේතියද?
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 4 - රජවරු සහ රජ බිසෝවරු සතර දෙසින් පැමිණි සහ නොපැමිණි සංඝයාට පිදූ රජගල ලෙන්
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 3 - දාපුලු රජ කැරවූ, පැරකුම්බා දෙබෑ රජ දරුවන් හට අගමෙහෙසුන් වූ විහාරමහා දේවිය පිළිසකර කරවූ ලාහුගල රූණු මහ වෙහෙර
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 2 - නක මහ රජුගේ පුත්‍ර මලිතිස මහ රජුගේ රන් දාගැබ, දීඝවාපිය
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 1 - මිහිඳු හිමි භෂ්මාවශේෂ පිහිටුවා රජගල ඉදිකල ස්තූප

රජරට අප්‍රකට පැරණි පුදබිම් 3 - කුවේණියට පැලස් එකක් වූ විල්පත්තුවේ බොදු පුද බිම.

විල්පත්තු ජාතික වනෝද්‍යානයේ කාලි විල්ලුව ආසන්නයේ පිහිටි ගල් කණු පේලි කිහිපයකින් සමන්විත ස්ථානයක් 'කුවේනි මාළිගය' හෙවත් 'කුවේනි පැලස්' ලෙස එහි යන නරඹන්නන්ට වන සංරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුවේ මාර්ගෝපදේශකයන් සහ සෆාරි ජීප් රථ රියදුරන් විසින් හඳුන්වාදෙනු ඇත. ඒ සමගම ඒ හා සම්බන්ධ රසවත් ඉතිහාස කතා ද නරඹන්නන්ගේ උනන්දුව අනුව අවශ්‍ය නම් ඔවුන්ගෙන් අසා දැන ගත හැක. විදෙස් සංචාරකයන්ට නම් ඔවුන් සමග එහි යන ගයිඩ් මහතුන්ගේ ආලවට්ටම්ද සහිතව එම Fabulous legend එක අසා සිටීමට සිදුවනු ඇත. විල්පත්තු වනෝද්‍යානය තුල වූ ස්ථාන කිහිපයක්ම විජය-කුවේනි පුරාවෘත්තය හා සම්බන්ධ කරමින් ගෙතූ ජනප්‍රවාද වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා කෙතරම් පොදු ජනතාව අතරට ගොස් ඇත්ද යත් අද වන විට එම ජනප්‍රවාද මෙරට ජනප්‍රිය ඉතිහාසයේ (Popular History) 'පරම සත්‍ය වූ ඉතිහාසය' බවටද පත්වී ඇත.

 සාමාන්‍ය මිනිසෙකුගේ උස මෙන් දෙගුණයක් පමණ උස ගල් කණු වලින් සමන්විත ගොඩනැගිලි දෙකක නටබුන් මෙම ස්ථානයේ ඇත. ඒ අසලම පිහිටි විනාශ වූ ස්ථූප ගොඩැල්ලක ගඩොලු මගින් පැහැදිලිවම මෙම ස්ථානය අනුරාධපුර යුගයේ මුල් භාගයට අයත් වූ බෞද්ධ ආරාමයක නටබුන් බව පූජ්‍ය එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන් පවසයි. (පැරණි ගඩොල් වල ප්‍රමාණ අනුව අනුමාණ වශයෙන් එම ගඩොල් යොදවා තැනූ ගොඩනැගිලි වල කාල නිර්ණය සිදු කල හැක. එසේම මෙම ස්ථානයේ දක්නට ඇති නිදන් හොරුන් විසින් හාරා විනාශ කල තරමක් විශාල ස්ථූපය බෞද්ධ විහාරයකට අයිති ස්ථූපයක් බව සහ ඒ අනුව ඒ අසලම ඇති අනෙකුත් ගොඩනැගිලිද එම විහාරයේම අවශේෂ ගොඩනැගිලි බව පැවසිය හැක.)

කෙසේ නමුත් මේ වන තුරුත් මෙම ස්ථානයේ විධිමත් පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණයක් හෝ කැනීමක් සිදු කර නොමැති බැවින් තවත් චිරාත් කාලයක් මෙය 'කුවේනියගේ මාළිගාවම' වනු ඇත. වර්තමානයේ වෙස්සගිරිය යනුවෙන් හදුන්වන්නේ එම නමින් වංශ කතා වල හැඳින්වෙන ස්ථානය නොව පැරණි ඉසුරුමුණිය බව විද්වතුන් එම ස්ථානයේ ඇති සෙල්ලිපි ආශ්‍රයෙන් නොයෙක් වර පෙන්වා දී  ඇති මුත් තවමත් සඥා පුවරු වල, ඇතැම් ග්‍රන්ථ වල, සිතියම් වල සහ මාර්ගෝපදේශක පත්‍රිකා වල එය වෙස්සගිරියම වන්නා සේය (මෙවැනි උදාහරණ මෙරට පුරාවිද්‍යා සහ ඉතිහාස ක්ෂේත්‍රයේ නොඅඩුව ඇත ).


මූලාශ්‍ර

• ගවේෂණ තුළ ගවේෂණ, පූජ්‍ය එල්ලාවල මේධානන්ද හිමි, 2016
• Handbook for the Ceylon Traveller, Studio Times Publication, 1983.
• Wilpattu, Villus And Beyond, Compiled by Vimukthi Weeratunga, 2009

ආශ්‍රිත පෙර ලිපි

1. රජරට අප්‍රකට පැරණි පුදබිම් 1 - බිල්ලන් වනසන බිල්ලෑවේගල

2. රජරට අප්‍රකට පැරණි පුදබිම් 2 - වක්වූ නැහැයක් වූ තිස්ස කරවූ කාඩිගල මංගලාරාමය.

චෙං හෝ ගේ චීන මායම, ගාලු ත්‍රිභාෂා සෙල්ලිපිය සහ නූතන 'අලCaseවරලා'

"විජයබාහු රජු රජකරන අවධියට මහාජීනේ දොස් රජ සෙනඟ ගෙන මේ ලකට ගොඩ බැසලා පඬුරුපාක්කුඩම් ගෙන එනවාය කියා මායම් කර පරාක්‍රමබාහු රජ රජ කරන අවධියේදි පඬුරුපාක්කුඩම් ගෙනෙන්නහ. ඒ සැටි සිතා ගෙන ඉඳලා විජයබාහු රජ අනුවනකම් කොට දොස් රජුට අසුව උපායෙන් අල්ලාගෙන ගියාහ. ඒ රජුගේ මල්බෑ සතරදෙනාත් නැසීලා නැතක් හමුදාවත් වැටිලා අල්ලාගෙන දොස් රජ මහාජීනයට ගියාහ."

චීන මායමට හසුවූ රජු
මහා චීනයේ (මහාජීනයේ) රජු විසින්  හතර වන විජයබාහු (ක්‍රි.ව. 1270-1272) රජුව මායමක් මගින් රවටා අල්ලගෙන ගිය ආකාරය රාජාවලි කතුවරයා පැහැදිලි කරන්නේ එසේය. එහෙත් ඇත්ත වශයෙන්ම එම ඉරණමට මුහුන දෙන්නේ හතර වන විජයබාහු රජු නොව ප්‍රාදේශිය පාලකයකු ලෙස ගම්පොල පස්වන බුවනෙකබාහු (ක්‍රි.ව. 1372-1408) රජු යටතේ කෝට්ටේ සිටි වීර අලකේශ්වර බව වෙනත් මූලාශ්‍ර මගින් හෙලිවේ. රාජාවලියේ මෙම පටලැවිල්ලට හේතු වී ඇත්තේ  හතර වන විජයබාහු සහ පස්වන බුවනෙකබාහු අතර ශතවර්ෂයකට අධික කාලයක් පිළිබඳ විස්තර  එහි ඇතුලත් වී නොමැති නිසාය. රාජාවලියට පසුබිම් වූ 'පූජාවලිය' සහ 'අලකේශ්වර යුද්ධය' යන කෘතින් වල සඳහන් නොවන  එම කාලය පිළිබඳ විස්තර රාජාවලිය කල කතුවරයා නොදැන සිටීම නිසා පූජාවලියේ සඳහන් අවසාන රජු වන හතරවන විජයබාහු චීන මායමට අසුවූ රජු ලෙස ඔහු වරදවා වටහා ගනී. මක්නිසාද යත් අලකේශ්වර යුද්ධය ආරම්භ වනුයේ මෙරට රජෙකු චීනයට අල්ලාගෙන යනු ලැබීමේ පුවතක් සමග බැවිනි. මෙහි සඳහන් වන දොස් රජුද ජාවක යන්නෙන් බිඳුනු වචනයක් විය හැකි බව මහාචාර්ය A,V. සුරවීර අනුමාණ කරයි. හතරවන විජයබාහු රජු සමයේ සිදුවූ චන්ද්‍රභාණු නම් ජාවක රජුගේ ආක්‍රමණය සහ චීන ආක්‍රමණය මිශ්‍ර කර ගැනීමක් මෙහිදී රාජාවලි කතෘ සිදුකරගෙන ඇති බවක් පෙනේ. මේ පිළිබඳ වු විස්තර චෙං හෝ සමග පැමිණි පහත විස්තර වන පෙයි ෂිං (Fei Hsin) විසින් ලියා තැබූ වාර්තා වල ඇතුලත්ය.

කවුද මේ චෙං හෝ?
චීන මූලාශ්‍ර අනුව චෙං හෝ යනු තුන්වන මිං (Ming) අධිරාජ්‍යයා වූ චීයන් ත්සු[Cheng Tsu] ( යුං ලෝ[Yung Lo] ලෙසද හඳින්වේ ) විසින් නාවුක යාත්‍රා 62 පවරා දක්ෂිණ ප්‍රදේශය ගවේෂනයට යෙදවූ නාවිකයාය. වසර 30 පුරා ඔහු ගවේෂණ හතක් සිදු කල අතර වර්ෂ 1405 සිට 1407 දක්වා සිදු කල ඔහුගේ ප්‍රථම ගවේෂණයේදිම ඔහු "සිංහලයන්ගේ රටට"(Hsi-lan) පැමිණියහ.  එහෙත් පස්වන බුවනෙකබාහු (1372-1408) රජුගේ ප්‍රභූරාජයා වූ වීර අලකේශ්වරගෙන් (A-lie-kou-nai-eul) ඔහුට ලැබුනේ එතරම් හොඳ සැලකිල්ලක් නොවේ. චීන මූලාශ්‍ර වැඩිදුරටත් පවසනුයේ වීර අලකේශ්වර යනු ජනතාව පීඩනයට පත් කල කුරිරු ඒකාධිපතියෙක් බව සහ ඔහු බුදුන්ගේ දහමට ගෞරව නොකල බවය. තත්වය තේරුම් ගත් චෙං හෝ ආපසු ගියමුත් චීන අධිරාජ්‍යාගෙන් මෙරට රජුට තුටු පඬුරුද රැගෙන ඔහුගේ දෙවන වර මෙරටට පැමිණි ගමනේදීද වීර අලකේශ්වරගෙන් සතුටු දායක ප්‍රතිචාරයක් දක්නට නොහැකිවූ කල වීර අලකේශ්වරගේ  බල සෙන් සමග සය දිනක් සටන් කර ඔහු සහ ඔහුගේ පවුල ජිවග්‍රහයෙන් අල්වාගෙන වර්ෂ 1411 දී චීනයට රැගෙන ගොස් ඇත. කෙසේ නමුත් චීන අධිරාජ්‍යයා ඔවුන්ට හොඳින් සලකා  පසුව නැවත මෙරටට එවා ඇති බව එම මූලාශ්‍ර වැඩිදුරටත් කරුණු දක්වයි.

ත්‍රිභාෂා සෙල්ලිපිය

චීන, දෙමළ සහ පර්සියානු භාෂා තුනෙන්ම ලියැවුනු සෙල්ලිපියක් අඩංගු ගල් පුවරුවක් වර්ෂ 1911 දී ගාලු දිසාවේ පලාත් ඉංජිනේරුවරයා වූ H.F. තෝමලින් (H.F. Tomalin) හට ගාලු නගරයේ බෝක්කුවකට යොදාගෙන තිබියදි හමුවිය. එහි චීන භාෂාවෙන් ඇති කොටසේ සඳහන් වනුයේ මිං රාජාවලියේ අධිරාජ්‍යයා වූ යුං ලෝ ඔහුගේ හත්වන රාජ්‍ය වර්ෂයේදී (ක්‍රි.ව. 1409 -1410 අතර ) මෙරට දකුණු සාගරයේ කඳුකර දූපතක පිහිටි බෞද්ධ විහාරයකට ඔහුගේ නියෝජිතයන් වූ චිං හෝ (Ching Ho) සහ වැං චිං ලියං (Wang Ching Lien) ඇතුලු පිරිස යවා සිදුකලා වූ පූජාවන් ගැනය. රත්‍රන්, රිදී, පට සලු, පිත්තල භාණ්ඩ ඇතුලු පූජා භාණ්ඩ විශාල ප්‍රමාණයක් පිළිබඳ විස්තර එහි ඇතුලත්ය. දෙමළ භාෂාවෙන් වූ කොටසේ දැක්වෙනුයේ චීනයේ මහා රජු ඉලංකෙයි හි (Ilankai - එනම් ලංකාවේ) 'තෙනවරයි හි දෙවියන්' (God of Tenavarai - එනම් දෙවිනුවර දෙවියන්. වෙනත් සිංහල මූලාශ්‍ර වල දැක්වෙන ලෙසට දෙවිනුවර වූවේ සිංහල දෙවිකෙනෙකු වූ උපුල්වන් දෙවියන්ගේ දේවාලයකි. මේ කාලය වන විට විශාල වශයෙන් විදේශික වෙළෙන්දන් ගැවසුන නැව් තොටමුනක් වූ දෙවිනුවර එම බලපෑම් නිසා හින්දු දෙවි කෙනෙක් වූ විෂ්ණු දෙවියන්ගේ දේවාලයක් බවට පරිවර්තනය වී තිබුණා විය හැක) උදෙසා එම නියෝජිතයන් දෙදෙනා ලවාම සිදු කල පූජාවන් ගැනය (ඔවුන්ගේ නම් සිංවෝ(Cinvo) සහ උවිං කුවිං(Uvin Cuvinn) ලෙස දෙමළෙන් සඳහන් වුවද ඒ ඉහත සඳහන් චිං හෝ සහ වැං චිං ලියං ලෙසම හඳුනාගත හැක ). පූජා භාණ්ඩ අඩු වැඩි වශයෙන් ඉහත සඳහන් වූ ඒවාමය. බෙහෙවින් කියවීමට නොහැකි මට්ටමට පත්වී ඇති පර්සියානු ලිපියේ ද මිං අධිරාජ්‍යයාගේ හත්වන රාජවර්ෂයේ සිදුකල පූජාවක් සහ එම පූජා භාණ්ඩ ලේඛනයක් ඇති මුත් එම පූජාව සිදු කර ඇත්තේ කිනම් දෙවිකෙනෙකුටට යන්න පැහැදිලි නැත. 'ඉස්ලාම්' (Light of Islam) යන වචනය ඇති බැවින් එම පූජාව අල්ලා දෙවියන්ට හෝ වෙනත් ඉස්ලාම් සාන්තුවරයෙකු උදෙසා කල බවට සැක කරන අතර ඉස්ලාම් දේවස්ථානයකට වුවද විය හැක. කියවිය හැකි කොටසේ වූ පූජා භාණ්ඩ අතර ඉහත ස්ථාන සඳහාද පූජා කල ඇතැම් දේ දැකිය හැක.

බෞද්ධ විහාරයක්, හින්දු විෂ්ණු හෝ සිංහල දෙවියෙකු වූ උපුල්වන් දෙවියන් සඳහා කල දේවාලයක් සහ ඇතැම් විට ඉස්ලාම් දේවස්ථානයක් යන විවිධ ආගම් වල පූජනීය ස්ථාන එවකට දෙවිනුවර වූ බව මෙම ශිලා ලේඛනය මගින් පැහැදිලි වේ. එසේම දෙමළ පර්සියන් සහ චීන භාෂා කතා කරන වෙළෙන්දන් , සංචාරකයන් සහ ඇතැම් විට ධර්ම ප්‍රචාරයේ යෙදුන විවිධ ආගම්වල පූජකයන්ද දකුණු ආසියානු කලාපයේ ජනාකීර්න නැව් තොටක් වූ දෙවුන්දරට ආවා විය හැක. නොමැති නම් භාෂා තුනකින් ලියැවුන සෙල්ලිපියක් මෙහි පිහිටුවීමේ අර්ථයක් නොමැත.

ලිපිය දෙවිනුවරින් ගාල්ලට - ගාල්ලෙන් කොළඹට
ඉහත සඳහන් පෙයි ෂිං ගේ වාර්තාවෙහි දැක්වෙනුයේ යුං ලෝ ගේ හත්වන රාජ්‍ය වර්ෂයේදී චෙං හෝ විසින් මෙම විහාරයට අධිරාජ්‍යයා වෙනුවෙන් රන් හා රිදී බඳුන්, රනින් අලංකාර කල ධජ ආදිය පිදූ බවයි . එමෙන්ම ගල් පුවරුවක්ද පිහිටවූ අතර රටේ රජුට සහ වෙනත් නායකයින්ට රාජකීය තිළිණද පිරිනැමූ බවය. ඔහුගේ වාර්තාවේ අන්දමට වීර අලකේශ්වර අල්ලාගනු ලබන්නේද මෙම සංචාරයේදීමය. දෙවිනුවර පිළිබඳව පෘතුගීසි ජාතික ක්ව්රෝස් විසින් තැබූ පසුකාලීන වාර්තාවකද සඳහන් වනුයේ එහි වූ දේව ප්‍රතිමාවන් ගැන පැහැදී චින රජවරුන් ඔවුන්ගේ අකුරු වලින් ගල් ටැම් වල ලියූ ලිපි එහි තිබූ බවය. ඉහත පෙයි ෂිං සහ ක්ව්රෝස් යන දෙදෙනාම සඳහන් කරන සෙල්ලිපිය ගාල්ලෙ තිබී හමුවූ මෙම ලිපිය බවට විවාදයක් නොමැත. බොහෝවිට පෘතුගීසීන් විසින්ම ගාලු කොටුව හෝ එහි වෙනත් ගොඩනැගිලි ඉදිකිරීම සඳහා විනාශ කල දෙවිනුවර ගල් කනු ආදිය ගෙනයාමේදී මෙම සෙල්ලිපියද ගාල්ල ප්‍රදේශයට ගෙන ආවා විය හැක.  (පෘතුගීසීන් විසින් දෙවිනුවර කල විනාශය පිළිබඳ විස්තර සඳහා -පරංගියා දෙවිනුවර ගිය හැටි) ඉංග්‍රීසීන් විසින් මුල් කාලයේ මාර්ග තැනීමේදී නැවත ඒවා ප්‍රයෝජනයට ගන්නට ඇත. කෙසේ නමුත් වර්තමානයේ මේ වටිනා ශිලා ලේඛනය කොළඹ කෞතුකාගාරයේ මහජන ප්‍රදර්ශනය සඳහා තබා ඇත.

නූතන අලCaseවරලා
පැමිණ කුදලන් යෑමට චෙං හෝ ලා නැතත්, බුදුන්ගේ දහමට පමණක් නොව සිංහල ජාතියට සහ බෞද්ධ ශාසනයට පවා නිගරු කරන 'අලCaseවරලා' නම් මෙකලටත් එමට ඇත. කලාපයේ පමණක් නොව ලෝකයේම නැගී එන බලවතා වන චීන රාජ්‍යය සමග මිතුරුව ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂ මහතා දේශයේ ස්වාධීනත්වය පාවා නොදී රට දියුණු කරන විට මෙරට චීන කොලනියක් කරනවායැයි පවසමින් ඉන්දියාවේ සහ ඔවුන්ගේ බටහිර ස්වාමිවරුන්ගේ මායම් මතින් බලය ඩැහැ ගත් එවන් 'අලCaseවරලා' අවසානයේ යන එන මන් නැතිවූ කල නම් පෝලිමේ ගොස් හිඟමන් යදින්නේ චීනයෙන්ය. එපමණක් නොව රටේ ඉඩම්ද සින්නක්කරවම තබා ගන්නට චීනයට ලියා දි හමාරය. රට චීන කොලනියක් වනවා යැයි බෙරිහන් දුන් රතු අලි පැටව් මෙන්ම වරාය නගරය ගැන බෙරිහන් දුන් ඩොලර් හිඟන පරිසරවේදියෝද අද නිහඩය.

මූලාශ්‍ර

• A History of the Cultural Relations Between Sri Lanka and China, An Aspect of the Silk Road, S.G.M. Weerasinghe, 1995.
• Tamil Inscriptions in the Colombo National Museum, S. Pathmanathan, 2005
• රාජාවලිය - ඒ වී සුරවීර සංස්කරණය, 1976.
• Archaeological survey of ceylon Epigraphia Zeylanica, being lithic and other inscriptions of ceylon, Volume III, 1928-1933 Edited by S.Paranavitana, 1933
• The Temporal and Spiritual Conquest of Ceylon - Fernao de Queyros, Translated by S.G. Perera, 1930
• University of Ceylon History of Ceylon Volume 1, Part 2, 1960.

රජරට අප්‍රකට පැරණි පුදබිම් 2 - වක්වූ නැහැයක් වූ තිස්ස කරවූ කාඩිගල මංගලාරාමය.

අනුරාධපුර හා කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්ක මායිම් වන කලා ඔය හරස් කර බැඳි රාජාංගන ජලාශය සමීපයේ වර්තමානයේ කාඩිගල ලෙසින් හැඳින්වෙන කුඩා කඳු ගැටයක් මත  මාර්ගය ආසන්නයේ සිට පර්වතය මුදුනට නැගීමට ගලේ කපන ලද පියගැටපෙලක් දිස්වේ. ගල් පඩි 400 ක පමණ ප්‍රමාණයක් නැග කඳු මුදුනට පැමිණි කල නිධන් කොල්ලකරුවන් විසින් විනාශ කරන ලද තරමක විශාල ස්ථූපයක නටබුන් දැකිය හැක. පර්වතය පාමුල සහ අතරමගද කුඩා ස්ථූප හෝ වෙනත් ගොඩනැගිලි වූ බවට සාධක ඇතිමුත් ඒවා බෙහෙවින්ම විනාශ කර දමා ඇත. 

මේ ස්ථානය පිළිබඳව මෑත යුගයේ මුල්ම සඳහනක් හමුවන්නේ එවකට පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් ධූරය දැරූ H.C.P. බෙල් මහතා විසින් වර්ෂ 1895 දී පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ පාලන වාර්තාවේ තැබූ සටහනකය. විලච්චි කොරලයේ සීමාව ආසන්නයේ කලා ඔයේ වම් ඉවුරේ කාඩිගල නම් වූ ගල් පර්වතයේ මුදුනට නැගීමට තිබූ දිගු පඩිපෙල ආරම්භ වන ස්ථානයේ 'ගාමිණි අභය' කරවූ ශිලා ලේඛනයක් ගැන මෙන්ම නටබුන් වූ දාගැබක් සහ එවකට ගඩොල් ගොඩක් බවට පත්ව තිබූ  කලකට ඉහතදී විහාරයක්ව තිබූ ලෙනක දැකිය හැකි වූ බුද්ධ සහ විෂ්ණු ශිලා ප්‍රතිමා දෙකක් ගැනද ඔහු විස්තර කරයි. කඳු මුදුනේ තිබූ දෙවෙනි දාගැබ කිසිවෙකු විසින් හෝ විනාශ නොකර තිබූ අතර එහි ශිලාමය කොත එය තිබිය යුතු ස්ථානයේම තිබූ බවද ඔහු වැඩිදුරටත් සඳහන් කරයි. මේ සමග පලවන රූපයේ දැක්වෙන්නේ බෙල් සඳහන් කල ස්ථූපයේ වර්තමාන ස්වරූපයයි. කොත තිබූ ස්ථානයේ අඩි ගනනාවක් පහලට හෑරූ වල අනිත් රූපයෙන් දැක්වේ. පැරණි ආගමික ස්ථාන වල අගනා වස්තුව ඇතැයි යන මිත්‍යාවෙන් පෙලනු ලැබූ අමනයන් විසින් එම අගනා ජාතික උරුමය සදහටම වනසා දමා ඇත.  මිට අමතරව විහාර ගෙයක් තිබූ බවට බෙල් සඳහන් කරන පර්වතය පාමුල වූ ගල් ලෙනේ මේ වන විට දේවාලයක් පිහිටුවා ඇත.

H.C.P. බෙල් සඳහන් කරන ශිලා ලිපිය පසු කලක නිවැරදිව කියැවූ සෙනරත් පරණවිතාන මහතා එය වහබ රජුගේ පුත් වූ තිස රජ විසින් සිය මව් වූ ජිත දේවියට පිං පිණිස යමක් කරවූ බව සදහන් වන ලිපියක් බව පවසයි. ලිපියෙන් ඔහු විසින් කරවූ දෙය පැහැදිලිව ඉදිරිපත් නොවන මුත් එය පිහිටවූ ස්ථානය සහ එහි වර්තමානයේ දැකිය හැකි නටබුන් අනුව එය මේ ස්ථානයේ තිබූ ආරාමය බව පැහැදිලිය. ශිලා ලිපියේ දැක්වෙන වහබ රජු වසබ රජු (ක්‍රි.ව. 65-109) බවත් තිස ලෙසින් හැඳින්වෙන ඔහුගේ පුතු වංකනාසික තිස්ස (වක් වූ නහයක් ඇති තිස්ස ) ලෙසින් මහාවංශ කතෘ නම් තැබූ රජු (ක්‍රි.ව. 109-112) ලෙසත් පහසුවෙන් හඳුනාගත හැක. මේ හඳුනාගැනීම තවදුරටත් තහවුරු වන්නේ මහාවංශයේ වංකනාසික තිස්ස රජු ගැන සදහන් වන විස්තරයේ දැක්වෙන වෙනත් සදහනකිනි. මහාවංශ කතෘ වංකනාසික තිස්සගේ තුන් අවුරුදු පාලන කාලය පිළිබඳ වූ කෙටි විස්තරයේ ඇතුලත් කරන එකම වැදගත් කටයුත්ත නම් ඔහු විසින් ගෝණ නදී තීරයේ කල මහාමංගල නම් වූ විහාරයයි. 

රාජාංගනය ජලාශය සහ කාඩිගල පර්වතය

 වංශ කතා වල එන ගෝණ නදිය යනු වර්තමානයේ කලා ඔය ලෙසින් හැඳින්වෙන නදිය බව හඳුනාගෙන ඇත. ඒ අනුව කලා ඔය හරස් කර මෑත කාලයේ තැනවූ රාජාංගන ජලාශය ඉවුරේ වූ මෙම ස්ථානයේ එවකට වූ විහාරය වංකනාසික තිස්ස රජු කරවූ මහාමංගල වෙහෙර බව පැහැදිලිය. (දීපවංශයද වසබ රජුගේ පුත් තිස්ස විසින් මංගල නම් වූ ආරාමයක් කල බව පවසන මුත් එය පිහිටි ස්ථානය ගැන කිසිවක් සඳහන් නොකරයි.)

පර්වතය මුදුනේ ඇති කටාරම් කෙටූ ලෙනක්

මහාවංශයේ සඳහන් වන ලෙසට වසබ රජු තම අගමෙහෙසිය ලෙස පත් කරගත්තේ ඔහුට රජය ගැනීමට උපකාරී වූ පොත්ථා නමින් හැඳින්වූ  සිය මාමාගේ බිරිඳය. මෙම ශිලා ලේඛනයේ සඳහන් වන වසබ රජුගේ පුත් තිසගේ මව වන ජිත දේවිය යන්න සමග නම් එය නොගැලපේ. ඇතැම් විට වසබ රජුට වඩා බෙහෙවින් වැඩි වයසින් යුත් පොත්ථා අභාවයට පත් වූ පසු අභිෂේක කල අගමෙහෙසිය ජිත දේවිය විය හැක.

ආශ්‍රිත පෙර ලිපි

• රජරට අප්‍රකට පැරණි පුදබිම් 1 - බිල්ලන් වනසන බිල්ලෑවේගල

මූලාශ්‍ර

• මහාවංශය සිංහල - බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය.
• The Deepavamsa, Hermann Oldenberg, 1879
• Mahavamsa The Great Chronicle of Sri Lanka, An Annotated new translation with Prolegomena by Ananda W. P. Guruge, 2005.
• Inscriptions of Ceylon Vol II, Part I. Late Brahmi Inscriptions, Containing rock and other inscriptions from the reign of Kutakanna Abhaya (41 B.C. - 19 B.C.) to Bhathiya II (140-164 A.D). Senarat Paranavitana, 1983
• ජාතික උරුමය පණගන්වන ගලේ කෙටූ අකුරු - 1, එල්ලාවල මේධානන්ද හිමි, 2016
• අනුරාධපුර යුගය, අමරදාස ලියනගමගේ සහ රණවීර ගුණවර්ධන,1965
• Bell H.C.P., 1904, Archaeological Survey of Ceylon, North Central, Sabaragamuwa, Central And North - Western Provinces, Annual Report 1895.
• Nicholas C.W. 1963, Historical Topography of Ancient and Medieval Ceylon, Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society, New Series, Volume VI, Special Number. 

මාතුල දනව්වේ අලුලෙන, ත්‍රිපිටකය ග්‍රන්ථාරූඩ කිරීම සහ මාතලේ අලුවිහාරය

මාතලේ දිසාවේ මාතලේ නගරය ආසන්නයේම පාහේ නගරයට උතුරු දෙසින් පිහිටි වර්තමානයේ අලුවිහාරය ලෙස හැඳින්වෙන ගල් ලෙන් වලින් සමන්විත විහාරයෙහි වළගම්බා රජු කල ත්‍රිපිටකය ග්‍රන්ථාරූඩ කල බව ප්‍රකට මතයයි. එහෙත් බොහෝ විද්වතුන් එය එලෙසම පිලිගැනීමට මැලිවන්නේ ඒ පිළිබඳව සඳහන් වන මූලාශ්‍ර එම සිදුවීමෙන් බොහෝ කලකට පසු ලියැවුන වංශ කතා වන බැවිනි.ජනප්‍රවාදයේ සහ පසුකාලින වංශ කතා වල පමණක් දැක්වෙන මාතුල දනව්වේ අලුලෙණ යන්න මෙම අලුවිහාරය ලෙස පිළිගැනීමට ප්‍රබල සාධක නොමැති වීමද තවත් හේතුවකි. මෙරට පැරණිම වංශ කතා වන මහාවංශය සහ දීපවංශය සඳහන් කරන්නේ ත්‍රිපිටකටය සහ එහි අට්ඨ කතාව පෙර සිට මහා ප්‍රඥා ඇති භික්ෂුන් කට පාඩමින් ගෙන ආ මුත් වළගම්බා රජු කල සිටි භික්ෂුන් අනාගතයේ මිනිසුන්ගේ පරිහාණිය දැක ධර්මයෙහි චිරස්ථිති පිණිස එය පොත් වල ලිවූ බව පමණි. එය සිදුවූ ස්ථානයක් ගැන එම වංශ කතා වල සඳහන් නොවේ.

ක්‍රි.ව. 1266 දී ලියවුන ලෙස සැලකෙන පූජාවලිය පළමුවරට වළගම්බාරජු දවස පන්සියයක් රහතන් වහන්සේ අලුලෙන වැඩහිඳ පොත් සංගායනා කල බව පවසයි. ක්‍රි.ව. 1390 දී ලියැවුනු ශාසනාවතාරය හෙවත් නිකාය සංග්‍රහය උපාලි තෙරණුවන්ගේ පටන් ශිව නම් ස්ථවිර නමක් දක්වා වූ තෙරණුන් වහන්සේලා තිස් අට නමකගේ සංඝ පරම්පරාව ඔවුන්ගේ නම්ද සමග ඉදිරිපත් කරමින්, ඔවුන් කට පාඩමින් රැගෙන ආ ත්‍රිපිටක ධර්මය එක්තරා ජනපද අදිපතියෙකුගේ ආරක්ෂාව සහිතව, පන්සියයක් රහතුන් වහන්සේ මාතුල දනව්වේ අලු ලෙන වැඩ හිඳ පොත් වල ලියවූ බව පවසයි. රාජරත්නාකරයද (1542 ත් 1543 අතර කාලයේ ලියා ඇත) එලෙසම එය විස්තර කරන අතර 18 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගයේ පමණ ලියවුන අස්ගිරි තල්පත මාතුල දනව්වේ අලු ලෙන රැස්වූ පන්සියයක් රහතන් වහන්සේලාට ප්‍රධාන වූ මහාවිහාරබද ථූපාරාම නිවාසී කුන්ත ගත්ත තිස්ස මහ රහතන් වහන්සේ පිළිබඳවද අන් කිසිදු මූලාශ්‍රයක නොමැති තොරතුරක් සමග ඉහත තොරතුරුම ඉදිරිපත් කරයි.

මාතුල දනව්ව යනු මාතලේද?
මෙරට පැවති විවිධ ප්‍රදේශ වල සීමා විස්තර වන කඩඉම් පොත් නමින් හඳුන්වන පැරණි ලේඛන අතරින් පැරණිම කඩඉම් පොතක් ලෙස සැලකෙන ගම්පල යුගයේ (1341-1408) රචිත බවට විශ්වාස කරන ශ්‍රීලංකාද්වීපයේ කඩඉම් පොතේ මාතලේ රට හඳුන්වන්නේ 'මහතලේ' ලෙසිනි එය මායා රටට අයත් රටක් ලෙස එහි දැක්වේ. පසුකාලීන කඩඉම් පොත් ලෙස ගැනෙන ත්‍රි සිංහලයේ කඩඉම් පොතේ 'මාතලේ' ලෙසත් ලක්වීදිය කඩඉම් පොතේ 'මාතලය' ලෙසත් සඳහන් වන මෙම රට පිහිටි රටට අයිති බව ඒවායෙහි දැක්වේ. එසේම මාතලේ කඩඉම් පොතේ සහ කුරුණෑගල් නුවර විස්තරයේද මෙම පෙදෙස හැඳින්වෙන්නේ 'මාතලේ' ලෙසින්මය. සේනාසම්මත වික්‍රමබාහු රජුගේ ගඩලාදෙනි ශිලා ලේඛනයේ (ක්‍රි.ව. 1471) 'මාතලේ අටසිය පත්තුව' යන සඳහනක් එයි.  මහනුවර නාථ දේවාල සෙල්ලිපියට අනුව ජයවීර මහවැඩඋන්තැන නම්වූ මහනුවර පාලකයකු විසින් පෘතුගීසීන් සමග යුධ වැදීමට ඉදිරිපත් වූ 'මාතලෙ' ප්‍රාදේශිය පාලකයා ඇතුළු පිරිසිකට ලබා දුන් වරප්‍රසාද ගැන සඳහන් කිරීමේදී නැවතත් ශිලා ලේඛන වල මාතලේ පිළිබඳ වූ සඳහනක් අපට හමුවේ.

වංශ කතා වල 'මහතලා' පෙදෙස ගැන පළමුව සඳහන් වන්නේ මානවම්ම රජු (ක්‍රි.ව. 684-718) විසින් එහි කදම්බගොන නම් විහාරයක් කරවා පාංශුකූලික භික්ෂුන්ට පිරිනැමූ බව කියවෙන මහාවංශ පාඨයත් සමගය. ඉන් අනතුරුව සෙනරත් රජු කල 'මාතුල රට' විජයපාල කුමරු යටතේ පාලනය වූ බව එහිම සඳහන් වේ. රාජාවලියේ එන සඳහනකට අනුව යාපාපටුන සිටි ආර්යචක්‍රවර්ති රජු ගම්පල සහ කෝට්ටේ රාජධානි වලට පහරදීමට පැමිනීමේදී 'මාතලේ' වාඩි ලා ගත් බව පැවසේ.

මේ සියලු සාධක පිළිබඳව සලකා බැලීමෙන් සහ කඩඉම් පොත් විමර්ශණය කිරීමෙන් අපට නිගමනය කල හැකි වන්නේ මාතලේ, මාතලෙ, මහතලා, මාතුල යන සියලු හැඳින්වීම් අවම වශයෙන් දඹදෙනි යුගයේ සිටවත් එකම ප්‍රදේශයක් අරබයා භාවිතා කර ඇති බවත් එය වර්තමාන මාතලේ දිස්ත්‍රික්කය (මුල් යුගයේදී ලග්ගල ප්‍රදේශය හැර ) ප්‍රධාන කොටගත් මහනුවර සහ පොළොන්නරුව දිස්ත්‍රික්ක වලින් කොටසුත් ඇතැම් කාල වලදී ඇතුලත්ව සීමා නිර්ණය කර තිබූ බවත්ය. මේ අනුව පසුකාලීන වංශ කතා වල සඳහන් මාතුල දනව්ව යනු වර්තමාන මාතලේ පෙදෙස බව පෙන්වීමට සාක්ෂ්‍ය ඇත.

අලුවිහාරෙ යන ගම ශ්‍රි මහා බෝධිය වැඩම්මවීමේදී මෙරටට පැමිණි මුදලිවරු අතරින් ශ්‍රි විෂ්ණු බ්‍රහ්මණරාල පදිංචි වූ ගම ලෙස මාතලේ කඩඉම්පොතේ සඳහන් වේ. මෙරට බොහෝ මහනුවර යුගයේ විහාරස්ථාන වලට නම් යෙදීමේදී ගමේ නමින් එය හැඳින්වීම දක්නට හැකිය. වර්තමාන විහාරයට එම නම ගමේ නමින් ආවා වන්නටද බැරි නැත. කටාරම් කෙටූ ගල් ලෙන් සහ ඒවායේ ඇති පැරණි බ්‍රාහ්මි ලෙන් ලිපි හැර මෙහි දැනට දැකිය හැකි සියලුම දේ පාහේ මධ්‍යතන යුගයෙන් පසු සිදුවූ ඉදිකිරීම් ලෙස පෙනි යයි. මුල් බ්‍රාහ්මි ලෙන් ලිපි 5 ක් පමණ මෙහි ඇති අතර පරණවිතාන මහතා ඉන් ලිපි තුනක් කියවා පල කර ඇත. උපශක ශුමනගේ සහ දෙව තෙරගේ ලෙන සඟ සතු කල බව එක් ලිපියකින් කියවෙන අතර තවත් ලිපියක ශිවගුත යන නම පමණක් සඳහන් වේ. තුන්වන ලිපියෙන් වශ සහ ශුම යන අය කරවූ ඇළක් ගැන කියවී ඇතත් එහි අකුරු කිහිපයක් මැකී ඇත. පසුව සොයා ගත් වෙනත් ලිපි දෙකක් මාලිනි ඩයස් මහත්මිය  විසින් පළකර ඇති අතර ශදගුතගේ ලෙන සඟ සතු කල බව සහ බත මොගලගේ දිශමුක ලෙන ලෙස ඒවායේ සඳහන් වේ.

කෙසේ වුවද අස්ගිරි තල්පත මාතුල දනව්වේ අලු ලෙන ලෙස හැඳින්වූ ස්ථානය නම් වර්තමාන අලුවිහාරය බව පිළිගැනීම නිවැරදි විය හැක්කේ මාතුල දනව්ව නමින් හැඳින්වූ වෙනත් ප්‍රදේශයක් පිළිබඳව එය ලියවෙන අවධියේ අනෙකුත් මූලාශ්‍රයක සඳහන් නොවන නිසා සහ වෙනත් අලුලෙනක් එම ප්‍රදේශයේ හමුනොවන බැවිනි. සිදුවීම සිදුවීමෙන් සියවස ගණනාවකට පසු මුල් වරට සඳහන් වන මූලාශ්‍රයකින් පැහැදිලි නිගමනයකට ඒම එතරම් සුදුසු නොවන බැවින් වර්තමාන මාතලේ අලුවිහාරයේ ත්‍රිපිටකය ග්‍රන්ථාරූඩ වූ බවට නිසැකවම කිව නොහැක. එහෙත් බුදු දහම මෙරටට හඳුන්වාදුන් යුගයේ මෙම ගල් ලෙන් සඟ සතු කල බවට සාක්ෂ්‍ය ඇති බැවින් මෙය එම කාලයේ සිටම පැවතෙන පුද බිමක් බව නම් අවිවාදිතය.

මෑත ඉතිහාසය
මහනුවර යුගයේ හෝ ඒ ආසන්න යුගයකදි රචිත ලෙස සැලකෙන නම්පොතෙයි මෙම විහාරය ගැන සඳහන්ව න්නේ ආලෝක විහාරය ලෙසිනි. ඉංග්‍රීසි ලේඛකයන් කිහිප දෙනෙකුම මෙම විහාරය ගැන සටහන් තබා ඇත. මේජර් ෆෝර්බ්ස් 1840  දී මේ ස්ථානය පිළිබඳ විස්තරයක් ඉදිරිපත් කරමින් මෙහි පැවැති පැරණි විහාරය වර්ෂ 1803 දී බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා විසින් විනාශ කල බවත් පෙර පැවති විහාර 8න් 2 ක් පමණක් නැවත ඉදිකර ඇති බවත් පවසයි. ඔහු විහාර (Temples) යන්නෙන් ගුහා වල ඉදිකර තිබූ ලෙන් විහාර අදහස් කල බව පෙනී යයි. එමර්සන් ටෙනන්ට් ද වර්ෂ 1859 මේ ස්ථානය පිළිබඳ කෙටි විස්තරයක් ඔහු විසින් ශ්‍රි ලංකාව පිළිබඳ ලිවූ සවිස්තරාත්මක ග්‍රන්ථයේ ඉදිරිපත් කරයි. එඩ්වඩ් මුලර් වර්ෂ 1883 දී මෙම ස්ථානයේ ඇති ලෙන් ලිපි කියවීමට උත්සහා දරා ඇති මුත් ඔහු පවසන්නේ ඒවා බෙහෙවින් ගෙවී ඇති බැවින් කියවීමට නොහැකි වූ බවය. එවකට දැකිය හැකි වූ විහාරය ඉතාමත් මෑතකදි තනා ඇති බව ඔහු වැඩිදුරටත් සඳහන් කරයි. මධ්‍යම පලාත ගැන තත්කාලීන තොරතුරු ඇතුලත් ලෝරිගේ ගැසටියර් ග්‍රන්ථය (1898) මෙම ස්ථානයේ ඇති උඩ විහාරය සහ පල්ලේ  විහාරය ගැන දීර්ඝ විස්තරයක් ඉදිරිපත් කරමින් වර්ෂ 1803 දී බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා කල විනාශයෙන් පසුව 1820 දී රජය මගින් රික්ස් ඩොලර් 500 වියදම් කරවා ඒවා නැවත පිළිසකර කල බව පවසයි.

මූලාශ්‍ර

• මහාවංශය සිංහල - බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය.
• සිංහල සාහිත්‍ය වංශය - පුංචිබණ්ඩාර සන්නස්ගල, 1994
• කඩඉම්පොත් විමර්ශනය, H. A. P. අභයවර්ධන, 1996.
• පූජාවලිය. පණ්ඩිත වේරගොඩ අමරමෝලි නා හිමියන්ගේ සංස්කරණය, 1953.
• රාජාවලිය - ඒ වී සුරවීර සංස්කරණය, 1976.
• විවරණ සහිත නම් පොත හෙවත් විහාර අස්න, පන්නිල ශ්‍රී සාරානන්ද සහ පණ්ඩිත ඕපාත ශ්‍රී සරණංකර, 1956
• රාජරත්නාකරය, කරුණාදාස රූපසිංහ සංස්කරණය,1995
• අස්ගිරි තල්පත, සංස්කාරක: මැන්දිස් රෝහණදීර, 1997
• පූජ්‍ය එල්ලාවල හිමියන්ගේ විවිධ ලිපි එකතුව - 2, ජාතික උරුමයේ පිය සටහන්, එල්ලාවල මේධානන්ද හිමි, 2010
• නිකාය සංග්‍රහය, බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය , 1997
• Chulavamsa, Being the more recent part of the Mahavamsa, Translated by Wilhelm Geiger And from the German into English by C. Mabel Rickmers, 1929
• Archaeological survey of ceylon Epigraphia Zeylanica, being lithic and other inscriptions of ceylon, Volume IV, Edited by S.Paranavitana, 1934-1941
• Ceylon An Account of the island  Physical, Historical and Topographical with  notices of its natural, antiquities and productions, Sir James Emerson Tennent, 1859
• Eleven years in Ceylon, Major Forbes, 1840
• Gazetteer of the Central Province of Ceylon, A.C. Lawrie, 1896
• Ancient Inscriptions in Ceylon, Edward Muller, 1883
• Historic Matale, 1984
• Epigraphical Notes Nos. 1-18, Malini Dias, 1991
• Aluvihara Cave Temple, Aluvihare Saranankara, 2011
• The Deepavamsa, Hermann Oldenberg, 1879
• Archaeological survey of Ceylon, Inscriptions of Ceylon Vol 1, Early Brahmi Inscriptions, Senarat Paranavitana, 1970
• Archaeological survey of Ceylon, Inscriptions of Ceylon Vol VII, Containing slab inscriptions,rock inscriptions and pillar inscriptions of the Dambadeniya, Kurunagala and Gampola periods, Sirimal Ranawella, 2014
• Archaeological survey of Ceylon, Inscriptions of Ceylon Vol VIII, Containing slab inscriptions, rock inscriptions sannasas belonging to the Jayawardhanapura Kotte Period, (1400-1521 AC), Mendis Rohanadeera, 2007
• Mahavamsa The Great Chronicle of Sri Lanka, An Annotated new translation with Prolegomena by Ananda W. P. Guruge, 2005.

රජරට අප්‍රකට පැරණි පුදබිම් 1 - බිල්ලන් වනසන බිල්ලෑවේගල

වර්තමානයේ භරතනාග ලෙන සෙනසුන ලෙසින්ද හැඳින්වෙන අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ මහවිලච්චිය ප්‍රදේශයේ පිහිටි කටාරම් කෙටූ ගල්ලෙන් සංකිර්නය (මෙහි කටාරම් කෙටූ ගල් ලෙන් 7 පමණ ඇත.) පිළිබඳව මුල්ම සඳහනක් හමුවන්නේ වර්ෂ 1878 - 1883 කාලයේදී මෙරට ශිලාලිපි පිළිබඳව පුරෝගාමි ගවේෂණයක යෙදුන එඩ්වඩ් මුලර් මහතා 1883 දී පළකල Ancient Inscriptions in Ceylon නම් ග්‍රන්ථයේය. විලච්චි කොරලේ බිල්ලාගල පිහිටි ගල්ලෙනක කොටා ඇති අකුරු පේලි දෙකකින් යුත් ලිපියක නක මහරජ ලෙසින් සඳහන් වන බව එහි සඳහන් වෙයි.

බ්‍රාහ්මි සෙල් ලිපි සහිත කටාරම් කෙටූ ලෙනක්

ඉන්පසු පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ සමාරාම්භක පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් ධූරය දැරූ H.C.P. බෙල් මහතා වර්ෂ 1896 වසරේදි නිකුත් කල පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ පාලන වාර්තාවේ නැවතත් මේ ස්ථානය ගැන සඳහන් කරයි. බිල්ලෑවේගල නම් ස්ථානයේ පිහිටි ලෙන් 7 ක ලිපි 7 හෝ 8 ඇති බව එහි විස්තරවේ. එසේම නටබුන් වූ දාගැබක්ද එහි තිබූ බව එම වාර්තාවේ වැඩිදුරටත් සඳහන් වේ.

බ්‍රාහ්මි සෙල් ලිපි සහිත කටාරම් කෙටූ ලෙනක්

අනතුරුව 1970 දි Inscription of Ceylon Volume 1, Early Brahmi Inscription නම් ග්‍රන්ථයේ සෙනරත් පරණවිතාන මහතා ඉන් ලිපි 3 කියවා ප්‍රකාශයට පත් කරයි. බත ගුතශ සහ බත ශගමිතශ යන දෙදෙනාගේ ඒකාබද්ධව භාවිතා කල ලෙන සිව්දෙසින් පැමිණි නොපැමිණි සංඝයාට පූජා කල බව ඉන් එක් ලිපියකින් කියැවෙන අතර තවත් ලිපියක සඳහන් වන්නේ බරත නාග ගේ ලෙන සංඝයාට පිදූ බවයි. තුන්වන ලිපියේ උපසක අ[බ]යහ ගේ ලෙන යන්න සඳහන් වේ.  (බත බරත යන විශේෂණ වලින් ස්වාමි [Lord] යන අදහස දෙන අතර උපසක යනු වර්තමාන ව්‍යවහාරයේ උපාසක [Lay - devotee] ලෙස භාවිතා වන වචනයයි.)

බරත නාග ලෙන් පිදූ බව දැක්වෙන සෙල්ලිපිය

තවත් ලෙන් ලිපියක් වර්ෂ 1984 දී ප්‍රකාශයට පත් වූ Epigraphia Zeylanica හත් වන වෙලුම සඳහා කියවා ඉදිරිපත් කරන සද්ධාමංගල කරුණාරත්න මහතා ඉන් උපසක මකහ සහ උපසික තිසය යන දෙදෙනාගේ ලෙන සඝ සතු කල බව පැවසෙන බව පෙන්වා දෙයි. (උපසික යනු උපාසිකා [Female lay-devotee]යන වර්තමාන ව්‍යවහාරයේ පැරණි ස්වරූපයයි)

ලෙන් ලිපියක්

මීට අමතරව මෙතෙක් විධිමත් ලෙස ප්‍රකාශයට පත්වි නොමැති බවට අප අනුමාණ කරන තවත් ලෙන් ලිපි පහක්, පර්වතයක කොටා ඇති එක් ලිපියක් සහ එක් ගිරි ලිපියක් මෙම ස්ථානයේ ඇති බවට පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව සහ මෑත කාලයේ පිහිටුවා ගත් විහාරයට සම්බන්ධ විවිධ පුද්ගලයන් විසින් එහි  සවිකර ඇති පුවරු වල දැක්වේ. ඉන් කිහිපයක් තවමත් නිරුපද්‍රිතව ඇති මුත් නටබුන් වූ ස්ථූපය අසල බරත නාග ගේ ලිපිය හමුවන ලෙන පිහිටි පර්වතයේ පිහිටා තිබූ උපසක ධතහ ගේ ස්ථූපය ලෙස සඳහන් ලිපිය මෑත කාලයේදි විනාශ කර ඇති බවට සැක පහල වන්නේ එය තිබූ බවට පැවසෙන පුවරුව අසල ගල කිසියම් ආකාරයකින් පුපුරුවා ඇති බවට සාධක විද්‍යාමාන වන බැවිනි. එසේම ඒ අසල පිහිටි වෙනත් පර්වතයක්ද ගල් වෙඩි දමා පුපුරුවා ඇති අතර ඒ සඳහා විදින ලද කුහර තවමත් දක්නට ඇත. පෞරාණික උරුමයක අගය නොදන්නා පරපුරක් ජාතක කල වර්තමාන අධ්‍යාපන ක්‍රමය විසින් පැරණි අකුරු ඇති තැන් යනු නිධන් තැන්පත් කල ස්ථාන ලෙස සිතනා නූගතුන් රැලක් බිහිකර ඇත. එම ඔලමොට්ටලයන් විසින් දවසින් දවස මෙසේ විනාශ කරන්නේ ජාතියක ඉපැරණි අභිමානය විදහාපෑමට ඉතිරි වි ඇති සාක්ෂ්‍ය නොවේද?

විනාශ කල ගිරි ලිපිය?

විහාරාධිපති හිමි නමක්ද වැඩවසන බවට පැවසෙන මෙම ස්ථානයේ සිවිල් ආරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුවට අනුබද්ධ බවට පැවසෙන පුද්ගලයන්ද විවිධ කාර්යවල නිරත වෙමින් සිටි. එවන් තත්වයක් මත මෙවන් දෑ කෙසේ සිදුවන්නේද යන්න බලධාරින් අවධානය යොමු කල යුතුය. එසේම වර්තමානයේ විවිධ ඉදිකිරීම් මෙහි සිදුවෙමින් පවතින බැවින් ඒවා මගින් මෙහි පෞරාණිකත්වයට ඇතිවන බලපෑමද සුලුකොට තැකිය නොහැක.

ස්ථූපය දෙසට යොමුවූ ගලේ කෙටූ පැරණි පඩි පේලි

මූලාශ්‍ර

• Paranavitana s., 1970, Archaeological Survey of Ceylon, Inscriptions of Ceylon Volume 1, Early Brahmi Inscriptions.
• Karunaratne S, 1984, Archaeological Survey of Ceylon, Epigraphia Zeylanica being Lithic And Other Inscriptions of Ceylon. Vol VII.
• Muller E., 1883, Ancient Inscriptions in Ceylon.
• Bell H.C.P., 1904, Archaeological Survey of Ceylon, North Central, Sabaragamuwa and Central Provinces, Annual Report 1886
• රණවැල්ල සිරිමල් , 2004, සිංහල සෙල්ලිපි වදන් අකාරාදිය

රුහුණේ පැරණි පුදබිම් 2 - කොට්ට ඉඹුල්වල පුරාණ රජමහා විහාරය.

 වර්තමාන සබරගමු පළාතට අයත් පැරණි අටකලන් කෝරළයේ කඳවෙල් පත්තුවේ කොට්ට ඉඹුල්වල පුරාණ රජමහා විහාරය පිහිටා ඇත. මෙම විහාරය ඉදිකර ඇති කටාරම් කෙටූ ගල් ලෙන බෞද්ධාගම මෙරටට හඳුන්වාදුන් මුල් යුගයේ ඉදි කල එකක් බවට විශ්වාස කෙරේ. මහාවංශයේ සඳහන් වන දෙවනපෑතිස් රජු කල අනුරාධපුර ජය ශ්‍රීමහා බෝධි රෝපන උත්සවයට චන්දනගාමයේ සිට පැමිණි ක්ෂත්‍රියන්ගේ පාලනය පැවැති ප්‍රදේශය වලවේ ගඟේ ඉහල ප්‍රදේශයේ පිහිටි හඳගිරිය නමින් දැනට හඳුන්වන ප්‍රදේශය ආශ්‍රිතව පැවැති බවට මතයක් ඉදිරිපත් කරන පූජ්‍ය එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන් එම ප්‍රදේශය සහ අවට විසිරී ඇති චන්දනගාමයේ පැරණි ස්ථාන අතරට මෙම විහාරයද ඇතුලත් කරයි.

කටාරමට පහලින් ඇති සිතුවම්

විහාරයට පිවිසෙන පියගැට පෙළ දෙපස ශිලා ලිපි දෙකක් ඇති මුත් එහි සඳහන් කිසිවක් කියවීමට නොහැකි තරමට මැකී ගොස් ඇත. එනමුත් ඉරි වලින් වෙන්කර ලියා ඇති බැවින් එම ලිපි කෝට්ටේ යුගයට අයත් බවට අනුමාන කල හැක. විහාරස්ථානයේ ඇති පුස්කොළ ලියවිල්ලක සඳහන් වන ආකාරයට 6 වන පරාක්‍රමබාහු රජතුමා විසින් මෙම විහාරය ප්‍රතිසංස්කරණය කර ඇති බැවින් බොහෝවිට මෙම ශිලා ලිපි එතුමන් විසින් පිහිටුවන්නට ඇත.  

මාර සෙනඟ නිරූපිත සිතුවමක්

එම ලියවිල්ලේ වැඩිදුරටත් සඳහන් වන පරිදි මෙහි සඟ පරපුර ආරම්භ වන්නේ වලගම්බා රජු කලය. මෙරට ලෙන් විහාර පිහිටි සියලුම ස්ථාන ආශ්‍රිතව පැතිරී ඇති සුලභ ජනප්‍රවාදයක් වන වලගම්බා රජතුමන් සොලී ආක්‍රමණ කාලයේ සැඟවී සිටි ස්ථානයක් ලෙසට කොට්ට ඉඹුල්වල ගැනද එහි සඳහන් වේ. මේ විහාරයේ විහාරාධිපති හිමියන්ගේද සහය ඇතිව එතුමන්  රණගුළුපොලින්(කොට්ට ඉඹුල්වල?) සේනාව රැස්කරවා හම්බේගමුවට ගොස් එහි කොටවෙහෙර වැසි තෙරණුවන්ගේද සහය ඇතිව සේනාව තර කරගනිමින් සොලීන් පලවා හැරීමෙන් පසුව, උපකාර කල මෙහි විහාරාධිපති හිමියන්ට 'අභයරාජ' නම් ගෞරව නාමයක් දුන් බව එහි සඳහන් වේ. එතැන් සිට නොකැඩී පැවතෙන මෑත භාගයේ මෙහි වැඩ විසූ තඹගමුවේ බුද්ධරක්ඛිත තෙරුන් දක්වා සිටි සඟ පරපුරු 22 පිළිබඳවද එහි විස්තර වේ.  කෙසේ නමුත් මෙහි අන්තර්ගතයේ ඇතැම් කරුණු සහ එහි ඓතිහාසිකත්වය පිළිබඳ විශ්වාස කල නොහැක.

මහනුවර සම්ප්‍රදායේ සිතුවම්

මහනුවර සම්ප්‍රදායේ සිතුවම්

 බොහෝවිට එම ලිපිය පාදක කරගනිමින් පූජ්‍ය කිරිඇල්ලේ ඤාණවිමල හිමියන් පවසන්නේ මෙහි පැරණි දාගැබ පළමුවෙනි භුවනෙකබාහු රජු විසින් කරවන ලද බවය. එසේම 6 වන පැරකුම්බා රජු කරවූ පැපිලියානේ සුනේත්‍රා දේවි පිරිවෙණ, සපරගමු සමන් වෙහෙර, සමන් දේවාලය සහ මෙම විහාරය අතර සමන් වෙහෙර පිරිත් නිලය ආදී ආගමික කටයුතු පිළිබඳ සමීප සම්බන්ධතාවයක් තිබී ඇත (එම පිරිත් නිලය අදද පැවරී ඇත්තේ මෙම විහාරයටය). විහාරයේ ඇති තඹ සන්නසකට අනුව මෙහි වැඩසිටි කොට්ට ඉඹුල්වල අනෝමදස්සි තෙරුන් මෙහි පැරණි දාගැබ ප්‍රතිසංස්කරණය කරවා ප්‍රාකාරයක් බැඳ, රිදී 1285 ක වියදමින් ගනේගම අරමණපොළ විහාරයේද 13 රියන් දාගැබක් තනවා, එම විහාරයේම ප්‍රතිමා වහන්සේලා තුන් නමක වැඩ නිමවා එම පින් මහවාසලට අනුමෝදන් කරවූ බැවින් ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජ තෙමේ සිය රාජ්‍යයත්වයෙන් දසවැන්නේ (බු.ව. 2341 එනම් ක්‍රි.ව. 1808) මෙම විහාරස්ථාන දෙකට මඩ අක්කර පහළොස් දහසක ඉඩම් පරිත්‍යාගයක් සිදු කර ඇත.

මකර තොරණ

මැකී ගිය සෙල් ලිපිය

මූලාශ්‍ර

• සබරගමුව වංශකථාව, 2 වෙළුම
• සපරගමුවේ පැරණි ලියවිලි, කිරිඇල්ලේ ඤාණවිමල හිමි, 1942
• සපරගමු දර්ශන, කිරිඇල්ලේ ඤාණවිමල හිමි, 1967
• රුහුණේ යටගියාව සහ සෙල්ලිපි, එල්ලාවල මේධානන්ද හිමි, 2013

ආශ්‍රිත පෙර ලිපි

• රුහුණේ පැරණි පුදබිම් 1 - යුදඟනා ස්තූපය, පැරකුම් රජු ඉදිකල රත්නාවලි චේතියද?
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 4 - රජවරු සහ රජ බිසෝවරු සතර දෙසින් පැමිණි සහ නොපැමිණි සංඝයාට පිදූ රජගල ලෙන්
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 3 - දාපුලු රජ කැරවූ, පැරකුම්බා දෙබෑ රජ දරුවන් හට අගමෙහෙසුන් වූ විහාරමහා දේවිය පිළිසකර කරවූ ලාහුගල රූණු මහ වෙහෙර
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 2 - නක මහ රජුගේ පුත්‍ර මලිතිස මහ රජුගේ රන් දාගැබ, දීඝවාපිය
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 1 - මිහිඳු හිමි භෂ්මාවශේෂ පිහිටුවා රජගල ඉදිකල ස්තූප

නැගෙනහිර බොදු උරුමය 4 - රජවරු සහ රජ බිසෝවරු සතර දෙසින් පැමිණි සහ නොපැමිණි සංඝයාට පිදූ රජගල ලෙන්

මිහිඳු මාහිමියන් විසින් මෙරටට බුදු දහම හඳුන්වාදීමත් සමග ශාසනයේ පැවිදි වූ බෞද්ධ භික්ෂුන් සඳහා අවශ්‍ය වාසස්ථාන පිලියල කරදීම රාජ්‍යයේ සහ ජනතාවගේ එවකට එක් ප්‍රමුඛ කාර්යභාරයක් වූවාට සැක නැත. වංශ කතා පවසන පරිදි මිහින්තලයේ පිහිටි ගල් ලෙන් වල මිහිඳු හිමි සහ පිරිස ලංකාවේ පළමු වස් කාලය ගත කල බව පැවසේ. ස්වභාවිකව පිහිටි ගල් ලෙන් සකසා භික්ෂුන්ගේ වාසය සඳහා පිළියල කරදීමෙන් භික්ෂු ආවාස මුල් කාලයේ ඇති කල බවට සාධක ඇත. පසුකාලීනව මහාවිහාරය, අභයගිරිය වැනි විශාල ආරාම ඇතිවීමත් සමග වුවද ආරණ්‍යවාසී භාවනානුයෝගී භික්ෂුන් ජනාකීර්න වූ නගරබද ආරාම වලට වඩා වනගත පෙදෙස් වල මිනිස් වාසයෙන් දුරස්ව පැවති ගල් ලෙන් ආරාම වශයෙන් යොදාගන්නට ඇත.   

ගල් බිත්ති වලින් ලෙනක් කුටීර වලට වෙන් කර ඇති ආකාරය

මෙරට විවිධ ප්‍රදෙශයන්හී විශේෂයෙන්ම පහතරට වියලි කලාපයට අයත් ප්‍රදේශ තුල විසිරී ඇති දහසකට නොඅඩු මෙවන් ගල් ලෙන් විශාල ප්‍රමාණයක් ඒවා භික්ෂුන්ගේ පරිහරණයට පූජා කල බව දැක්වෙන බ්‍රාහ්මි අක්ෂර වලින් ලියැවුනු සෙල් ලිපි සහ ලෙන තුලට වැසි වතුර කාන්දු වීම වැලැක්වීම සඳහා කල කටාරම් වලින් යුක්තව අදද දක්නට හැකිය. මෙම ලිපිය මඟින් නැගෙනහිර පළාතේ අම්පාර දිස්ත්‍රික්කයේ මෙයට පෙරද අප කතා කල රජගල පර්වතය ආශ්‍රිතව ඇති එවන් ගල්ලෙන් ගැන විමසා බලමු.

ඡත්‍රයක හැඩයට සකස් කර ඇති කටාරම් කෙටූ ලෙනක්

ලෙනක ඇඳ තිබූ චිත්‍ර වල ශේෂයන්

පූජ්‍ය එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන් පවසන පරිදි රජගල ආශ්‍රිතව කටාරම් කෙටූ ලෙන් සියයකට වඩා ඇති අතර ඉන් බොහෝමයක ලෙන් පිදූ පුද්ගලයන් විසින් පිහිටවූ සෙල්ලිපි දක්නට ඇත. මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා ලෙන් ලිපි 46 පමණ කියවා ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති අතර එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන් මෙහි ලෙන් ලිපි 70 ක් පමණ ඇතිබව පවසන නමුදු (මේධානන්ද එල්ලාවල, 2000) ඒ හිමියන්ගේ මෑතකදි පළවූ 'රුහුණේ යටගියාව සහ සෙල්ලිපි' ග්‍රන්ථයේද උපුටා දක්වන්නේ පරණවිතාන මහතා පළකල සෙල්ලිපි 46 පමණි. 

ශාමිකා උපාසිකාවගේ ලෙන

තිශගුතගේ සිහමුඛ ලෙන

ලෙන් පිදූ පුද්ගලයන් අතර දෙවනපිය මහරඣ ගමිණි තිශ නම් රජෙකුගේ පුතුන් වූ මහ අය හා තිශ අය නම් වූ දෙදෙනෙක්ද ඇත. ඔවුන් සද්ධාතිස්ස (ක්‍රි.පූ.137-119) රජු (එනම් දෙවනපිය මහරඣ ගමිණි තිස) හා ඔහුගේ පුතුන් ලෙස  (එනම් මහ අය හා තිශ අය) ලෙස C.W. නිකලස්  මහතා හඳුනාගනී. මෙහි එක් ලෙනක් මහ අයගේ බිරිඳ වූ යශශිනි උපාසිකාවට අයත් වී ඇති බව එහි ඇති ලෙන් ලිපියේ පැවසෙන අතර තවත් ලෙනක් ඔහුගේ තවත් බිරියක් වූ බුදදත උපාසිකාවට අයත් ව තිබී ඇත. තිශ අයගේ බිරිඳ වූ උපාසිකා ශාමිකා ට සහ ඔහුගේම තවත් බිරිදක් වූ අබිඣිතට අයත් ලෙන් 2ක් ද මෙහි ඇත. දෙවනපිය මහරඣ ගමිණි තිශ නම් රජෙකුගේ පුතෙකු බව පැවසන  ලඣක රඣ නම් රජෙක් මෙහි ශීත ලෙන් 25 කල බව එක් ලිපියක දැක්වේ. මේ පෙර සදහන් කල මහ අයම විය හැකි බව නිකලස් මහතාගේ අදහසයි. එසේම ඔහු සද්ධාතිස්ස (ක්‍රි.පූ.137-119) රජුගේ පුත් වූ ලජ්ජිතිස්ස (ක්‍රි.පූ.119-109) රජු ලෙස හඳුනාගනී. 

ගල් පඩිපෙලක් සහ ගල් බිත්ති වලින් වෙන් කළ කාමර ඇති ලෙනක්

රජගල දැකිය හැකි ඇතැම් ලෙන් වල චිත්‍ර ඇඳ තිබූ බවට සාධක ඉතිරි වී ඇති අතර ගල් වලින් සහ මැටි බිත්ති වලින් කුටි වලට වෙන් කල ගුහාද කිහිපයක් තවමත් හොඳ මට්ටමින් ඉතිරි වී ඇත (මේවා පසුකාලීන ඉදිකිරීම් විමටද ඉඩ ඇත.) ලෙන් පිදූ අනෙකුත් පුද්ගලයන් අතර ගිහියන් මෙන්ම භික්ෂුන්ගේ නම්ද ඇත. පොදුවේ මේ සියලු ලිපිවලින් පැවසෙන්නේ සිව් දෙසින් පැමිණි නොපැමිණි සංඝයාට මේ ලෙන් පූජා කල බවය. 

කටාරම් කොටා බිත්ති බැඳ ඇති ශීත ලෙනක්

ආශ්‍රිත පෙර ලිපි

• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 3 - දාපුලු රජ කැරවූ, පැරකුම්බා දෙබෑ රජ දරුවන් හට අගමෙහෙසුන් වූ විහාරමහා දේවිය පිළිසකර කරවූ ලාහුගල රූණු මහ වෙහෙර
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 2 - නක මහ රජුගේ පුත්‍ර මලිතිස මහ රජුගේ රන් දාගැබ, දීඝවාපිය
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 1 - මිහිඳු හිමි භෂ්මාවශේෂ පිහිටුවා රජගල ඉදිකල ස්තූප

මූලාශ්‍ර

• ලක්දිව බුදු සමයේ ඉතිහාසය, වල්පොළ රාහුල හිමි, 1955
• රුහුණේ යටගියාව සහ සෙල්ලිපි, එල්ලාවල මේධානන්ද හිමි, 2013
• බුදු සසුන බැබළුණු පැරණි පුදබිම්, එල්ලාවල මේධානන්ද හිමි, 2000
• පාචීන පස්ස -උත්තර පස්ස නැගෙනහිර පළාත හා උතුරු පළාතේ සිංහල බෞද්ධ උරුමය,  එල්ලාවල මේධානන්ද ස්ථවිර., 
• Nicholas C.W. 1963, Historical Topography of Ancient and Medieval Ceylon, Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society, New Series, Volume VI, Special Number. 
• Paranavitana S., 1970, Archaeological survey of Ceylon, Inscriptions of Ceylon Vol 1, Early Brahmi Inscriptions.
• Mahavamsa The Great Chronicle of Sri Lanka, An Annotated new translation with Prolegomena by Ananda W. P. Guruge, 2005.