නැගෙනහිර බොදු උරුමය 3 - දාපුලු රජ කැරවූ, පැරකුම්බා දෙබෑ රජ දරුවන් හට අගමෙහෙසුන් වූ විහාරමහා දේවිය පිළිසකර කරවූ ලාහුගල රූණු මහ වෙහෙර

නැගෙනහිර පළාතේ අම්පාර දිස්ත්‍රික්කයේ පානම පත්තුවේ ලාහුගල පිහිටා ඇති වර්තමානයේ මගුල් මහා විහාරය ලෙසින් හැඳින්වෙන නටබුන් විහාර සංකිර්ණය කාවන්තිස්ස රජතුමාගේ සහ විහාර මහා දේවියගේ විවාහ උත්සවය පැවත්වූ මණ්ඩපය පිහිටි භූමිය ලෙස එහි යන නරඹන්නන් දැනුවත් කරන මාර්ගෝපදේශකයන් සහ ගැමියන් ඔබට පවසනු ඇත. එම මංගල උත්සවය සිදු කල ශෛලමය මගුල් පෝරුව පවා ඔවුන් ඔබට පෙන්වනු ඇත. එහෙත් මෙයද   ඊලාම්වාදීන්ගෙ පුහු තර්ක ඇසුරින් නිර්මිත ඊණියා ඉතිහාසය බොරු කරන, මේ බිමේ පැරණි සිංහල බෞද්ධ උරුමය විදහාපාන, පැරණි රෝහණ රාජ්‍යයේ සිංහල බෞද්ධ නරපතියන් කරවූ අති විශාල විහාර ආරාම අතරින් තවත් එක් නිර්මාණයක් බව සාධක සහිතව පෙන්වා දිය හැක. 

14 වන සියවසේ පමණ සිංහල අකුරු වලින් ලියැවුන මෙම ස්ථානයෙන් හමුවන පුවරු ලිපියක සහ ටැම් ලිපියක සදහන් වන්නේ දාසෙන්කැලි රජ දරුවන් විසින් කරවූ රූණු මහ වෙහෙර නම් වූ මෙම ස්ථානය වල්වැදි තිබෙනු දැක, සොලී සේනාව මැඩ රූණු රට රජ කරන පැරකුම්බා දෙබෑයන්ගේ අගමෙහෙසිය වූ විහාරමහා දේවිය විසින් නැවත ප්‍රතිසංස්කරණය කර ස්ථානයේ නඩත්තුව සදහා ගම්වර ප්‍රදානය කල බවයි. එසේම විහාරදේවි පිරිවෙන ද එතුමිය විසින් සාදා මෙම ස්ථානයට පිරිනැමූ බවයි.

කැබැලි වලට කැඩුන බුදු පිළිමයක්

මහාවංශයට අනුව අනුරාධපුරයේ ක්‍රි.ව. 659 දී පමණ සුළු කාලයක් රජකම් කර පසුව රෝහණයේ රාජ්‍ය පාලකයා වූ පළවෙනි දප්පුල රජතුමන් විසින් රෝහණ විහාරය යනුවෙන් වෙහෙරක් පාෂාණදීප (වෙහෙර )වාසී මහා තෙරණුවන් ගැන පැහැදී ඒ හිමියන් වෙනුවෙන් තනවා පුජා කරන ලදී. පූජාවලියට අනුව දාපුලු නම් රජ රුහුණින් පැමිණ අනුරාධපුර නුවර ඉඳ  රුහුණු වෙහෙර ආදි එකුන් විස්සක් පමණ විහාර කරවා තුන් අවුරුදු තුන් මසක් රාජ්‍ය කලහ. රාජාවලිය පවසනුයේ දාපුලු රජ රුහුණින් ගොඩනැගී අනුරාධපුර නුවරට ගොසින් එහි තිබූ සුන් බුන් වැඩ කරවා නැවත රුහුණට ගොස් රූණු වෙහෙර කරවා... දස අවුරුද්දක් රාජ්ජය කල බවය.

බෝධිඝරය

ඉහත සඳහන් විහාර මහා දේවිය සිටි යුගයට සියවසකට පමණ පෙර ලියවුනු මහාවංශයේ මේ යුගයට අදාල කොටස මෙන්ම පූජාවලියද පසුකාලින සෙල් ලිපියට වඩා විශ්වාසනීය බැවින් සෙල් ලිපියේ දාසෙන්කැලි යනුවෙන් ධාතුසේන රජතුමා (ක්‍රි.ව. 455 - 473) කල බව පවසන රෝහන වෙහෙර (පාලි) හෙවත් රූණු වෙහෙර (සිංහල) ඉදිකලේ ධාතුසේන රජු නොව පළවෙනි දප්පුල විය හැකි බව පරණවිතාන මහතා පවසයි. සිංහල මූලාශ්‍ර වල දාපුලුසෙන් ලෙස හැඳින්වෙන දප්පුල රජතුමන් වචනයේ සාම්‍යත්වය නිසා පසුකාලීනව දාසෙන්කැලි සමග පටලවා ගැනීමක් සිදුවන්නට ඇති බවට ඒ මහතා අනුමාණ කරයි.

ස්තූපය

මේ අනුව පැරකුම්බා දෙබෑයන් හට අගමෙහෙසිය වූ විහාරමහා දේවිය සදහන් කරන රූණු වෙහෙර සහ වංශ කතා වල සදහන් රූණු වෙහෙර යනු බොහෝවිට එකම විහාරයක් බව පිළිගත හැක. එය මුලින්ම ඉදි කිරීමේ ගෞරවය බොහෝවිට හිමිවිය යුත්තේ පළවෙනි දප්පුල රජුට බවද පැහැදිලිය. එසේ නම් එය නැවත පිළිසකර කරවූ සෙල්ලිපි වල සදහන් විහාරමහා දේවිය යනු කවරෙකුද යන්න ඉන්පසු මතුවන ගැටලුවයි. මේ පිළිබඳව අදහස් දක්වන පරණවිතාන මහතා මෙහි සඳහන් පරාක්‍රමබාහු නම් ගම්පොල රාජධානිය කරගනිමින් සිරිලක රාජ්‍ය විචාල පස් වන පරාක්‍රමබාහු සහ ඔහුගේ සහෝදරයකු වන හතරවන බුවනෙකබාහු විය හැකි බව පවසයි. ක්‍රි.ව. 1341 සිට 1351 දක්වා හතරවන බුවනෙකබාහු ගම්පොල සිට රට පාලනය කල අතර එම කාලයේ පස්වන පරාක්‍රමබාහු දැදිගම ප්‍රදේශය ආශ්‍රිතව ස්වාධීන පාලකයෙකු ලෙස විසීය. නැවත ක්‍රි.ව. 1351 න් පසු ක්‍රි.ව. 1359 දක්වා හෙතෙම ගම්පොල පාලකයා බවට පත්විය.

ස්තූපය

කෙසේ නමුත් පසුව තම මතය සම්බන්ධයෙන් සැක පල කරන පරණවිතාන මහතා බුවනෙකබාහු යන නම මෙම ස්ථානයෙන් හමුවන සෙල්ලිපි වල නැති බැවින් සහ එම දෙබෑයන් රුහුණේ පමණක් පාලකයන් බව සෙල්ලිපි වල පැහැදිලිව සඳහන් වන බැවින් (පෙර කී රජවරුන් දෙදෙනම ඔවුන් මුළු දිවයිනටම අධිපති වූ බව පවසයි ) ඔවුන් දෙදෙනා වංශ කතා මූලාශ්‍ර වල සදහන් නොවන ප්‍රදේශිය පාලකයන් දෙපලක් විය හැකි බව පවසයි. එම සෙල්ලිපි වල සදහන් වන චෝල ආක්‍රමණය සම්බන්ධවද වෙනත් මූලාශ්‍ර වලින් කරුණු හමු නොවේ.

හතරැස් වේදිකාවක ඉදි කර ඇති පැරණි ස්තූපයක්, බුදු මැදුරු, පධානඝර, සහ කාවන්තිස්ස සහ විහාර මහා දේවියගේ මගුල් පෝරුව ලෙස වරදවා හඳුනා ගන්නා බෝධිඝරයක නටබුන් ඇතුලු තවත් ගොඩනැගිලි කිහිපයකම නටබුන් මෙහි ඇත.

පූජ්‍ය එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන් කලකට පෙර මේ ස්ථානය ගැන ලියූ සටහනක් අවසන් කරන්නේ මෙසේය .
 "එදා ආක්‍රමණික ද්‍රවිඩ බලයට එරෙහිව රෝහණය නිදහස් කරගත් මේ වීරෝධාර සිංහල දූපුතුන් ජනිත භූමියෙහි අද ජාතිවාදි ත්‍රස්තවාදී ද්‍රවිඩයන්ගේ හොල්මන්වලට ඉඩදී තිබීම නම් වර්තමාන රුහුණු දූ පුතුනට කිසිසේත් තරම් නොවේ."
 එම ත්‍රස්තවාදි බලවේග එවන් රුහුණු පුතෙකුගේ බල මහිමයෙන් මර්ධනය කලද වර්තමානය වන විට නැවතත් රටට සතුරු විජාතික බලවේග වල නියෝජිතයන් වූ පිරිසක් අතට රටේ බලය හුවමාරු වී ඇති මොහොතක ජාතිවාදි බලවේග වෙනදාටත් වඩා ශක්තිමත්ව සිය අරමුණු කරා යන බවක් දිස්වේ. එම නිසා මද සංශෝධන සහිතව ඉහත සටහන අදටද වලංගුය.

ආශ්‍රිත පෙර ලිපි

• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 2 - නක මහ රජුගේ පුත්‍ර මලිතිස මහ රජුගේ රන් දාගැබ, දීඝවාපිය
• නැගෙනහිර බොදු උරුමය 1 - මිහිඳු හිමි භෂ්මාවශේෂ පිහිටුවා රජගල ඉදිකල ස්තූප

මූලාශ්‍ර

• මහාවංශය සිංහල - බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය.
• Nicholas C.W. 1963, Historical Topography of Ancient and Medieval Ceylon, Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society, New Series, Volume VI, Special Number. 
• Mahavamsa The Great Chronicle of Sri Lanka, An Annotated new translation with Prolegomena by Ananda W. P. Guruge, 2005.
• පාචීන් පස්ස -උත්තර පස්ස නැගෙනහිර පළාත හා උතුරු පළාතේ සිංහල බෞද්ධ උරුමය,  එල්ලාවල මේධානන්ද ස්ථවිර., 
• පැරණි ස්මාරක නාමාවලිය, සංස්කෘතික අමාත්‍යාංශය 1972
• රාජාවලිය - ඒ වී සුරවීර සංස්කරණය, 1976.
• පූජාවලිය. පණ්ඩිත වේරගොඩ අමරමෝලි නා හිමියන්ගේ සංස්කරණය, 1953.
• History of Sri Lanka, W.I. Siriweera, 2012
• Chulavamsa, Being the more recent part of the Mahavamsa, Translated by Wilhelm Geiger And from the German into English by C. Mabel Rickmers, 1929
• Archaeological survey of ceylon Epigraphia Zeylanica, being lithic and other inscriptions of ceylon, Volume IV, Edited by S.Paranavitana, 1934-1941